W naszym codziennym życiu podstawowe wartości i sztandarowe słowa takie jak „niepodległość” i „wolność” schodzą na dalszy plan, a Święto Niepodległości dla wielu stało się oficjalnym rytuałem lub okazją do wyrażania współczesnych emocji i poglądów politycznych. Jak Polacy rozumieją niepodległość? Czym nasza wspólna historia jest dla nas dzisiaj? Co z tego ogromnego wysiłku pokoleń przetrwało w naszej pamięci indywidualnej i zbiorowej? Jak może się to przełożyć na przyszłość Polski i Polaków, także tych najmłodszych? Jak historia i nasz stosunek do niej wpływają na życie prywatne i społeczne? Próbą odpowiedzi na te pytania były badania kierowane przez prof. dra hab. Piotra Tadeusza Kwiatkowskiego związane z obchodami setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę. Miały one wpływ na ostateczny kształt ogólnopolskiego, wieloletniego programu rządowego „Niepodległa”, debatę publiczną związaną z obchodami setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, a także stanowiły układ odniesienia dla badań związanych z obchodzeniem Święta Niepodległości w 2018 r.

Problem

Zbyt mało uwagi poświęcanej odzyskaniu niepodległości

Dystans czasowy utrudnia współczesnym Polakom zrozumienie w pełni znaczenia odzyskania niepodległości. Wydarzenie sprzed ponad stu lat nie funkcjonuje już w spontanicznej pamięci komunikacyjnej, nie ma wśród nas tych, którzy świadomie przeżywali rok 1918. Odzyskaniu niepodległości mało uwagi poświęca się też w programach szkolnych. Brakuje wybitnych i powszechnie znanych dzieł sztuki i literatury, które oddziałują na społeczną pamięć. Trudno wskazać poświęcony odzyskaniu niepodległości wybitny i zarazem popularny film. W połowie drugiej dekady XXI wieku Polacy mało wiedzieli o II Rzeczypospolitej, o wielokulturowym charakterze ówczesnego społeczeństwa. Słabo też rozumieli polityczne problemy i konflikty międzywojnia. Ikoną odzyskania niepodległości stał się Józef Piłsudski, lecz inni przedstawiciele świata polityki tamtego okresu byli mniej znani, a ich społeczne wizerunki stały się uproszczone.

Jak Polacy rozumieją pojęcie niepodległości? Jak jubileusz odzyskania niepodległości świętować godnie, w atmosferze narodowej jedności? Jak wpłynąć na przypomnienie i ponowne przemyślenie odrodzenia państwa polskiego?

Rozwiązanie

Popularyzowanie wiedzy historycznej o minionym stuleciu

Program „Niepodległa” na lata 2017–2022 łączy różne inicjatywy organizowane z okazji obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Dobry program wspólnego świętowania jubileuszu mógł powstać tylko na podstawie trafnie sformułowanej diagnozy oczekiwań oraz stanu wiedzy Polaków, a jednym z jej fundamentów były badania zrealizowane w 2016 r. na zlecenie Narodowego Centrum Kultury. Ich wyniki są cennym źródłem inspiracji dla osób, instytucji i organizacji wspierających różnorodne – ogólnopolskie i lokalne – formy obchodów setnej rocznicy odrodzenia Polski. Badania te zostały wykorzystane m.in. w diagnozie zawartej w dokumencie Programu Wieloletniego „Niepodległa” na lata 2017–2021.

Jednym z projektów składających się na program jest „Niepodległa ’18” prof. dra hab. Piotra Tadeusza Kwiatkowskiego z Instytutu Nauk Społecznych Uniwersytetu SWPS. W ramach projektu zrealizowano ogólnopolskie badania ankietowe, prof. Kwiatkowski rozmawiał też z ludźmi z całej Polski, dla których przeszłość nie jest obojętna. Zauważył m.in., że opowieść o odzyskaniu niepodległości brzmi inaczej w różnych regionach. Na Śląsku wspominano o powstaniach i o Korfantym. Wielkopolanie mówili, jak wiele wysiłku wkładają w podtrzymanie pamięci o – jak mówią – „jedynym zwycięskim powstaniu narodowym”. Krakowianie są dumni, że ich miasto i region wniosły do odrodzonej Rzeczypospolitej potężny kapitał społeczny i kulturowy. W Toruniu usłyszał wiele o Józefie Hallerze, który położył wielkie zasługi w walce o dostęp Polski do morza. Prof. Kwiatkowski podkreśla, że odzyskanie niepodległości to nie tylko Warszawa jesienią 1918 r., a odrodzenie Polski było możliwe dzięki temu, że czynne działania nie ograniczyły się do wąskiego grona polityków ze stolicy. W urzeczywistnienie marzeń pokoleń żyjących pod zaborami włączyli się mieszkańcy wszystkich regionów Polski.

Badania zrealizowane w 2016 r. na potrzeby rządowego projektu „Niepodległa” oraz ich kontynuacja w postaci studiów nad dziejami obchodów 11 listopada stanowiły pierwsze, kompleksowe badania socjologiczne i socjologiczno-historyczne, których głównym celem stała się wielostronna analiza zbiorowej pamięci odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r. oraz praktyk i zwyczajów związanych z obchodzeniem kolejnych rocznic tego wydarzenia.

Dlaczego?

Jesteśmy odpowiedzialni za stosunek Polaków do narodowej historii

Obserwujemy nieuchronne zjawisko odchodzenia ostatnich świadków II Rzeczpospolitej i uczestników II wojny światowej. Zauważalne są również niepokoje międzynarodowe wpływające na postrzeganie wartości, jaką jest niepodległość. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na postrzeganie przeszłości przez Polaków. Postawy dotyczące stosunku do narodowej historii nie zmieniają się szybko, lecz zachodzą stopniowo, w rytmie dekad i pokoleń. Obchodzone w masowej skali ważne jubileusze mają ogromne znaczenie dla tego procesu. Pierwsze zdania rządowego Programu Wieloletniego „Niepodległa” brzmią: „Niepodległość jest dobrem wspólnym. Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. jest okazją do świętowania wydarzeń z przeszłości, ale również zachętą do budowania wspólnej przyszłości”. Pionierski charakter projektu „Niepodległa” sprawia, że jego rezultaty dają podstawę do wielu nowych ustaleń dotyczących obecności kwestii odzyskania niepodległości w 1918 r. w polskiej pamięci narodowej.

prof. dr hab. Piotr Tadeusz Kwiatkowski

Kierownik projektu „Niepodległa ’18”, autor publikacji ważnych z punktu widzenia polityki historycznej związanej z obchodami setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę. Socjolog, badacz opinii publicznej i rynku. W pracy naukowej koncentruje się na badaniach pamięci zbiorowej rozwijającej się na pograniczu nauk społecznych, politycznych i nauk o kulturze.

Zobacz biogram »