Po co młodzi ludzie zażywają substancje psychoaktywne? Głównie w celu tworzenia więzi społecznych, socjalizacji, a także chęci odurzenia się czy zrelaksowania. Stosując je, mogą przez jakiś czas wydajniej pracować i uczyć się bez wypoczynku czy łatwiej nawiązywać kontakty. Konsekwencją jest wycieńczenie organizmu, niekiedy psychozy, a nawet śmierć. Wyniki badania realizowanego w latach 2013–2015 przez zespół prof. Piotra Sałustowicza z Uniwersytetu SWPS w ramach międzynarodowego projektu: „I-TREND: Instrumenty dla badań nad nowymi środkami psychoaktywnymi w Europie” dostarczyły wiedzy na temat postrzegania i używania substancji psychoaktywnych przez polską młodzież.

Problem

Nieświadomość ryzyka związanego ze szkodliwością dopalaczy

W okresie realizacji projektu dopalacze były bardziej popularne niż LSD czy grzyby halucynogenne. Wskazywano je jako czwartą w kolejności używkę, zaraz za alkoholem, marihuaną, ecstasy czy amfetaminą.

Jakie ryzyko wiąże się z dopalaczami? Jakie koszty społeczne pociąga za sobą ich używanie? Jakie działania profilaktyczne można podjąć, aby uświadomić młodym ludziom szkodliwy wpływ tych substancji na ich zdrowie i życie?

Rozwiązanie

Projekt I-TREND dostarczający wiedzy na temat postrzegania i używania substancji psychoaktywnych

Zadaniem projektu I-TREND (Internet tools for research in Europe on new drugs) kierowanego przez prof. Piotra Sałustowicza z Uniwersytetu SWPS było dostarczenie wiedzy ekspertom uczestniczącym w procedurach oceny ryzyka nowych substancji psychoaktywnych oraz wsparcie laboratoriów naukowych trwałym instrumentem obserwacji do prowadzenia międzydyscyplinarnych badań nad narkotykami. Jest to nieoceniona pomoc dla badaczy w identyfikowaniu i monitorowaniu trendów oraz wzorów konsumpcji substancji psychoaktywnych.

Podczas projektu przebadano grupę 1385 osób, w której 88 proc. stanowili mężczyźni i kobiety poniżej 25. roku życia. Zasadnicze działania projektu I-TREND:

• Analiza jakościowa forów internetowych użytkowników nowych substancji psychoaktywnych

Celem tej analizy były m.in.: identyfikacja i opis skutków używania substancji dyskutowanych na forach internetowych, identyfikacja i opis profilu użytkowników, praktyk i stosunku uczestników forów do używania substancji; opis roli uczestników forów internetowych dla strategii redukcji szkód; ujawnienie czynników sprzyjających i utrudniających rozpowszechnianie się używania substancji wśród użytkowników; ujawnienie kulturowych różnic pomiędzy użytkownikami w 5 krajach Unii Europejskiej: Czechach, Francji, Holandii, Polsce i Wielkiej Brytanii.

• Analizy jakościowe sklepów internetowych

Dostarczyły one informacji na temat sprzedawanych substancji w internecie: częstości sprzedaży, stosowanych strategii marketingowych.

• Ankieta internetowa wśród użytkowników nowych substancji psychoaktywnych

Były to badania o charakterze ilościowym, na szerokich próbach (około 500 osób w każdym kraju biorących udział w projekcie), dotyczące m.in. takich zagadnień, jak: motywy kupowania substancji w internecie i ich używania; szacunku wielkości rynku na podstawie informacji dotyczących ilości i częstości robionych zakupów; profilu kupujących. Jednocześnie doświadczenia wyniesione ze stosowania tego instrumentu badawczego posłużyły do przygotowania metodologii dla tego typu badań, które będą mogły być zrealizowane w innych krajach.

• Badania laboratoryjne dziesięciu najczęściej używanych substancji w każdym kraju biorącym udział w projekcie
• Triangulacja zebranych danych z danymi zawartymi w raportach sieci monitorujących zjawisko narkomanii w Unii Europejskiej (EMCDDA, krajowe instytucje monitorujące – w Polsce Państwowe Biuro do Przeciwdziałania Narkomanii)

Badania były prowadzone w okresie między kwietniem 2013 r. a czerwcem 2015 r. Polski zespół badawczy tworzyli: prof. Piotr Sałustowicz (kierownik, Uniwersytet SWPS), dr Dorota Wiszejko-Wierzbicka (psycholog, Uniwersytet SWPS), dr Sławomir Mandes (Uniwersytet Warszawski), mgr Michał Kidawa (Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii), mgr Artur Malczewski (Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii), mgr Marta Jabłońska.

W projekcie wzięły udział: Francuskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Uzależnień (OFDT – lider projektu), I Wydział Medycyny Uniwersytetu Karola (Czechy), Trimbos Instytut (Holandia), Północno-Zachodnie Centrum Obserwacji Zdrowia (NWPHO – Wielka Brytania) i Uniwersytet SWPS (Polska).

Projekt był finansowany ze środków unijnych (European Commission, Directorate-General Justice, Unit A4: Programme Mangement – Just/2011-2012) oraz ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w przypadku Polski.

Dlaczego?

Jesteśmy odpowiedzialni za wiedzę na temat zagrożeń, z jakimi stykają się młodzi ludzie

Ponad 90 proc. użytkowników dopalaczy nigdy nie szukało medycznego wsparcia z powodu złego samopoczucia po ich zażyciu. Do odczuwania negatywnych efektów ubocznych przyznawała się prawie połowa respondentów. Najczęściej odczuwanymi skutkami były: agresja i problemy z oddychaniem oraz duszności (zauważane przez około 1/4 respondentów); bóle mięśni, skurcze, szczękościsk oraz przegrzewanie organizmu (zauważane przez około 1/6 respondentów). Niektóre objawy w skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do śmierci. Rolą naukowców i badaczy jest uświadomić społeczeństwu, jak olbrzymie skutki dla naszego zdrowia i życia może mieć z pozoru niewinna pastylka „na poprawę nastroju”.

Bezpośrednimi odbiorcami wyników badawczych tego projektu były służby medyczne i zdrowia publicznego, a także wszyscy inni, którzy wchodzili w kontakty z potencjalnymi użytkownikami nowych substancji psychoaktywnych. Wyniki projektu przedstawiane były na ogólnopolskich konferencjach adresowanych do placówek leczniczych, programów redukcji szkód, urzędników miejskich oraz władz wojewódzkich. Ponadto były prezentowane na międzynarodowych konferencjach dotyczących problemu uzależnień.

prof. dr hab. Piotr Sałustowicz

Kierownik projektu I-TREND, socjolog. Specjalizuje się w tematyce polityki społecznej. Naukowo interesuje się kwestiami socjalnymi oraz wykluczeniem ze względu na ubóstwo. Redaktor naczelny serii „European Perspectives on Social Development: Social Policy and Social Work”, Wydawnictwo LiT, Berlin (od 2008) oraz wydawnictwa „Societas Pars Mundi”, Bielefeld (od 2011). Były doradca naukowy Rzecznika Praw Obywatelskich. Honorowy prezydent sekcji Europejskiej International Consortium of Social Development, honorowy członek Stowarzyszenia Samorządowych Ośrodków Pomocy Społecznej FORUM. Autor licznych publikacji z zakresu polityki społecznej, ekonomii społecznej i społeczeństwa obywatelskiego, m.in. „Pomoc społeczna w wybranych krajach Unii Europejskiej” (2009) oraz „Social Work between Discipline and Profession, A Historical Case Study of Social Work in Germany from the 1970s – to the 1990s” (2012). Kierownik projektu badawczego finansowanego ze środków MNiSW pt. „Instrumenty dla badań nad nowymi środkami psychoaktywnymi w Europie: interdyscyplinarna i integrująca perspektywa odnośnie substancji psychoaktywnych, użytkowników i rynków”.