Blog Strefy Kultur

Zapobieganie ciążom wśród nastolatek: priorytet dla poprawy życia kobiet w Ameryce Łacińskiej

Według danych zawartych w raporcie Funduszu Ludnościowego Narodów Zjednoczonych (UNFPA) z 2020 roku poświęconym skutkom socjoekonomicznym nastoletnich ciąż w sześciu krajach latynoamerykańskich (Argentyna, Kolumbia, Ekwador, Gwatemala, Meksyk i Paragwaj) kraje te tracą w uśrednieniu 1,2 miliarda dolarów rocznie w związku z ponoszonymi kosztami opieki medycznej, a także niezainkasowanymi wpływami do budżetu, wynikającymi z tego zjawiska. Statystycznie, nastoletnia matka traci szansę na zarobienie średnio 1243 dolarów rocznie w porównaniu do kobiet, które zachodzą w ciążę w wieku dorosłym¹. Wysoki odsetek nastoletnich ciąż jest drugim najczęściej wskazywanym po korupcji czynnikiem sprawiającym, że Ameryka Łacińska pozostaje regionem biednym². 

Międzynarodowe organizacje, takie jak UNFPA, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy Bank Światowy, robią, co mogą, by naświetlić problemy ciąż u osób nastoletnich w ujęciu ogólnym i pod kątem statystycznym, alarmując opinię publiczną i przedstawiając wnioski zarysowane w oparciu  o przeprowadzone badania. Szczegółowa analiza raportów przygotowanych przez  te organizacje oraz przedstawiane w nich rekomendacje – gdyby zostały wdrożone – mogłyby przyczynić się do rozwiązania problemu. Jednak z powodu specyfiki kulturowej obowiązującej w regionach dotkniętych tym zjawiskiem, zastosowanie nawet gotowych rozwiązań nie jest łatwe i spotyka się z oporem znacznej części społeczeństwa.

WHO określa ciąże nieletnich jako zjawisko globalne o jasno określonych przyczynach i poważnych konsekwencjach zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych: 

„Na całym świecie wskaźnik urodzeń nastolatków (adolescent birth rate - ABR) spadł, ale tempo zmian było nierówne w poszczególnych regionach. Istnieją również ogromne różnice w poziomach między krajami i w ich obrębie. Ciąża u nastolatek jest zwykle częstsza wśród osób z niższym wykształceniem lub o niskim statusie ekonomicznym. Ponadto wśród tych i innych grup znajdujących się w trudnej sytuacji poczyniono wolniejsze postępy w zmniejszaniu liczby pierwszych porodów nastoletnich matek, co prowadzi do wzrostu nierówności. Małżeństwa dzieci i wykorzystywanie seksualne dzieci narażają dziewczęta na zwiększone ryzyko zajścia w ciążę, często niezamierzoną. W wielu miejscach przeszkody w uzyskaniu i stosowaniu środków antykoncepcyjnych uniemożliwiają nastolatkom uniknięcie niezamierzonej ciąży.”³

Dalej dowiadujemy się, że „każdego roku około 21 milionów dziewcząt w wieku 15-19 lat w regionach rozwijających się zachodzi w ciążę, a około 12 milionów z nich rodzi.” W odniesieniu do Ameryki Łacińskiej tekst WHO przytacza Nikaraguę jako kraj, który odnotował najwyższy szacowany ABR, 85,6 na 1000 dorastających dziewcząt w 2021 r.,  zestawiając go z 24,1 na 1000 dorastających dziewcząt w Chile (ibidem).

Mamy więc diagnozę, zarysowane przyczyny i skutki w ujęciu społeczno-ekonomicznym. A jak to wygląda z perspektywy jednostki? Bank Światowy w tekście opublikowanym na swoim blogu, dotyczącym problemu nastoletnich ciąż, tak przedstawił sytuację młodej meksykańskiej dziewczyny:

„Lucía to długowłosa dziewczyna w trampkach, podobna do wielu swoich rówieśniczek. W przeciwieństwie do koleżanek z klasy musiała jednak opuścić zajęcia, aby udać się na badania kontrolne. W wieku 16 lat jest w ciąży. Lekarka Lucíi mówi, że  konieczne będzie cesarskie cięcie, ponieważ ze względu na budowę ciała dziewczyna nie wytrzymałaby naturalnego porodu. Jak wiele dziewcząt w jej sytuacji, Lucía rzuci szkołę.”⁴

Warto dodać, że Lucía i tak nie znalazła się w najgorszej sytuacji. Udało jej się bowiem  dostać pod specjalistyczną opiekę medyczną, dzięki czemu przeżyła. Wiele jej meksykańskich rówieśniczek, a także innych młodych dziewczyn z innych regionów Ameryki Łacińskiej nie miało tyle szczęścia i umarło podczas porodu lub na skutek powikłań poporodowych. „Według danych ze spisu powszechnego z 2020 r. ponad pół miliona młodych kobiet w Meksyku w wieku od 15 do 19 lat było matkami. Meksyk ma jeden z najwyższych wskaźników nastoletnich ciąż wśród krajów należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Ciąża nastolatek jest trzecim głównym powodem, dla którego młode kobiety porzucają szkołę. Niepełna edukacja przyczynia się do osiągania mniejszych dochodów przez te kobiety w przyszłości” – podsumowują autorki bloga. Jak wskazuje Juan Martín Pérez, aktywista społeczny, powtarza się następujący schemat: „nieletnia dziewczyna żyjąca we wcześnie zawartym związku formalnym lub nieformalnym, w krótkim czasie zachodzi w ciążę i zaraz potem rodzi kolejne dziecko. Co więcej, dzieci tych małoletnich matek niejako automatycznie powtarzają schemat i są predestynowane do ubóstwa i dyskryminacji strukturalnej.”⁵

Jak zapobiegać tym ciążom? Potrzebna jest „pozytywistyczna” praca u podstaw. Zrozumiano to w Kolumbii, gdzie powstała fundacja „Juanfe”, której celem jest „przerwanie cyklu ubóstwa nieletnich matek znajdujących się w trudnej sytuacji i uczenie ich, aby stały się prekursorkami transformacji społecznej i ekonomicznej”.⁶ Kiedy Ana María Salas, dorastająca matka dwuletniej dziewczynki z Cartagena de Indias, dołączyła do Fundacji Juanfe, wyjaśniono jej to w taki sposób: „Możemy zaoferować ci szkolenie i szansę na przyzwoitą pracę, pod jednym warunkiem – nie możesz zajść w ciążę po raz drugi w ciągu najbliższych pięciu lat”. Catalina Escobar, założycielka Juanfe (nazwa pochodzi od imion jej zmarłego syna, Juana Felipe Gómeza Escobara), wyjaśnia, skąd wzięła się potrzeba tego modelu pracy: „Ciąża nastolatek czyni kraj biedniejszym i mniej zrównoważonym. W Kolumbii, gdy młoda kobieta, mając mniej niż 15 lat, zajdzie w ciążę, istnieje 83% prawdopodobieństwo, że przed ukończeniem 20. roku życia będzie miała już trójkę dzieci. Tutaj 74% nieletnich żyje poniżej granicy ubóstwa” (ibidem). Adrián, brat Any Maríi, jest ojcem małej dziewczynki mieszkającej z matką, z którą się rozstał. Gdy jeszcze byli razem, jego była partnerka zachodziła w ciążę wiele razy. „Kilka razy zmusiłem ją do aborcji” – opowiada Adrián. Dlaczego, mimo wszystko,  jedna z ciąż zakończyła się porodem? „Ponieważ moja mama jest bardzo wierząca, chodzi do kościoła i przekonała mnie, że to grzech. Powiedziałem więc mojej partnerce, że tym razem byłoby lepiej, gdybyśmy mieli dziecko” (ibidem).

Na osobną uwagę zasługuje historia Christiana Rodrigueza, artysty fotografa, który także przyszedł na świat, gdy jego matka miała kilkanaście lat. Rodriguez sportretował problem nastoletnich matek w Meksyku, Brazylii i Urugwaju w cyklu nazwanym „Nastoletnia Mama”.⁷ Pracując nad projektem spotkał się także ze zjawiskiem porzucenia. W szpitalu w Montevideo, gdzie fotografował rodzące dziewczęta, zaobserwował, że większość z nich pojawiała się z matkami, bo chłopak już dawno zniknął z ich życia. Fotograf uzyskał oficjalne pozwolenie na sesje w klinice po tym, jak zapoznał lekarzy ze swoim projektem i przekonał ich do swoich intencji. Natomiast nastolatki i ich matki najczęściej zgadzały się na fotografowanie dowiedziawszy się o osobistym związku Rodrigueza z tematem. „Jednym z powtarzających się motywów jest fakt, że te dziewczynki nie mają pojęcia, z czym będą musiały się skonfrontować” – powiedział. „Dla mnie jest to historia zapomniana w Ameryce Łacińskiej” – dodał Rodriguez. „Nie przyciąga uwagi, na jaką zasługuje. A statystyki pokazują, że problem ciąż wśród nastolatek plasuje Amerykę Łacińską w czołówce, jeśli chodzi o to zjawisko społeczne. Te rzeczy wymagają uwagi i strategii programowej ze strony rządu.” (ibidem).

Warto zainteresować się tym tematem chociażby po to, żeby zjawisko nastoletnich ciąż, za którym kryją się osobiste dramaty, a nierzadko tragedie, mogło wyjść poza wymiar statystyczny. Aby zaistniało w medialnej świadomości jako indywidualne historie bardzo młodych dziewczyn, których życie - z przypadku, braku wiedzy, odpowiedniej opieki medycznej czy możliwości podejmowania decyzji - uległo fundamentalnej zmianie.

Przypisy:

¹ UNFPA (2020) Consecuencias socioeconómicas del embarazo en la adolescencia en seis países de América Latina. Implementación de la Metodología Milena en Argentina, Colombia, Ecuador, Guatemala, México y Paraguay. [online] Fondo de Población de las Naciones Unidas - Oficina Regional (11.11.2020) https://lac.unfpa.org/es/publications/informe-consecuencias-socioecon%C3%B3micas-del-embarazo-en-la-adolescencia-en-seis-pa%C3%ADses-de [17.03.2023].

² Martínez, Borja (2021) “«El embarazo adolescente es lo que más empobrece a América Latina después de la corrupción»” [en línea] El Independiente (07.10.2021) https://www.elindependiente.com/sociedad/2021/10/07/el-embarazo-adolescente-es-lo-que-mas-empobrece-a-america-latina-despues-de-la-corrupcion/ [17.03.2023].

³ WHO (2023) “Adolescent pregnancy”. [online] World Health Organization (02.06.2023) https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-pregnancy [19.06.2023].

⁴ Cadena, Kiyomi, Buitrago-Hernandez, Paola, Inchauste, Gabriela (2022) “Preventing teenage pregnancy: a priority for the well-being of women in Mexico”. [online] World Bank Blogs (13.04.2022) https://blogs.worldbank.org/latinamerica/preventing-teenage-pregnancy-priority-well-being-women-mexico [19.06.2023].

⁵ DW.COM (2022) „Matrimonio infantil, un drama que persiste en América Latina” [en línea] DW.COM (13.06.2022) https://www.dw.com/es/matrimonio-infantil-un-drama-que-persiste-en-am%C3%A9rica-latina/a-64715093 [17.03.2023].

⁶ Sancho Más, Francisco Javier (2020a) „Historias de madres adolescentes que encuentran en la educación una salida” [en línea] El País (15.05.2020) https://elpais.com/elpais/2020/03/23/planeta_futuro/1584958428_459337.html [17.03.2023].

⁷ Gonzales, David (2015) “Teenage Motherhood in Latin America” [en línea] New York Times (28.05.2015) https://archive.nytimes.com/lens.blogs.nytimes.com/2015/05/28/teenage-motherhood-in-latin-america [19.07.2023].