Badania prowadzone na gruncie neuroekonomii – dziedziny zajmującej się mózgowym podłożem podejmowania decyzji – pokazują szczególną rolę neuromodulatorów, takich jak dopamina, w kształtowaniu naszej skłonności do poszukiwania nagród i podejmowania ryzyka.

Dopamina jest bardzo starą, zakonserwowaną w ewolucji substancją, która pełni rolę w inicjowaniu i podtrzymywaniu ruchu i w poszukiwaniu nagrody. Jako podstawowy neuronalny substrat procesów motywacyjnych, odpowiada za „chcenie” i dążenie do uzyskania nagrody. Odgrywa również ważną rolę w uczeniu się – fazowe wzrosty poziomu dopaminy w odpowiedzi na znaczące bodźce działają jako „sygnał uczący”. Wspólnie z innymi neuromodulatorami, przede wszystkim noradrenaliną i acetylocholinę, odpowiada za pobudzenie kory mózgowej i za podtrzymywanie czujności i uwagi i skupianie jej na ważnych rzeczach. Substancje takie, jak metylofenidat, amfetamina i kokaina, używane w medycynie i rekreacyjnie, powodują zwiększenie poziomu dopaminy w mózgu i prowadzą do związanych z tym efektów poznawczych i motywacyjnych.

Rola dopaminy w kształtowaniu naszej skłonności do podejmowanie ryzyka jest najsilniej związana z jej działaniem motywacyjnym. Decyzje podejmowane w obliczu ryzyka są zawsze wynikiem porównania nadziei na zdobycie nagrody i obawy przed możliwymi zagrożeniami, które są z tym związane. Dopamina wpływa na to, jak mocno reprezentowane są w naszym mózgu pozytywne perspektywy związane z zachowaniem („nadzieja”). Jej wysoki poziom w kluczowych dla motywacji strukturach mózgu – jądrach podstawy, korze oczodołowo-czołowej przekłada się na naszą inklinację do postrzegania sytuacji wyłącznie jako źródła nagród i niedoceniania możliwych zagrożeń. Przy takiej motywacji, ludzie często podejmują zachowania, które obarczone są dużym ryzykiem niepowodzenia.

Inne substancje obecne w naszym ciele, na przykład opioidy czy hormony płciowe, wpływają na działanie neuromodulatorów, również kształtując naszą skłonność do ryzyka. Endogenny układ opioidowy to zestaw substancji – enkefalin, endorfin i dynorfin oraz ich receptorów, czyli białek, do których opioidy się przyłączają – rozmieszczony w całym układzie nerwowym. System ten pełni kluczową rolę w przetwarzaniu bodźców bólowych, w powstawaniu bólu, odporności na ból oraz w odczuwaniu przyjemności. Jego aktywacja jest podstawą działania takich substancji jak morfina, heroina i alkohol, i wielu innych leków i narkotyków. System ten jest dobrze połączony z systemem dopaminowym – w kluczowej strukturze, jądrze półleżącym, znajdują się miejsca („hotspoty”) reagujące na opioidy i związane z odczuwaniem przyjemności („lubieniem”) po otrzymaniu nagrody. Silna aktywacja tego układu, na przykład przez narkotyki takie jak heroina czy alkohol, przekłada się na aktywację układu dopaminergicznego i również jest podstawą skłonności do podejmowania ryzyka.

Hormony płciowe, takie jak testosteron czy estrogeny, są związane z funkcjami reprodukcyjnymi, takimi jak produkcja komórek rozrodczych, kształtowanie cech płciowych czy zachowań płciowych. One również kształtują naszą skłonność do podejmowania ryzyka, ponieważ wpływają na działanie neuromodulatorów, przede wszystkim dopaminy. Szczególną rolę ma tutaj testosteron, hormon płciowy produkowany u mężczyzn przez jądra, a u kobiet przez jajniki (głównie jako prekursor estrogenów). Badania pokazują, że podawanie testosteronu zwiększa skłonność do podejmowania ryzyka, co ma związek silniejszą aktywacją układu dopaminergicznego i zmniejszoną aktywacją struktur mózgu zaangażowanych w powstawanie strachu.

Badanie tych złożonych układów i ich wpływu na nasze zachowanie jest fascynującą przygodą, która przynosi nam wartościową wiedzę, pomagającą w zrozumieniu naszych słabości – skłonności do chorób, uzależnień i zachowań, które mogą nam zaszkodzić.