W języku polskim istnieje wiele słów odnoszących się do starości. Powszechnie mówi się o matuzalemowych latach, trzecim lub złotym wieku, jesieni, wieczorze i zmierzchu życia czy drugiej młodości. Przypadkowi starsi ludzie stają się w naszych oczach babcią lub dziadkiem, emerytką lub emerytem, starowinką lub staruszkiem, seniorką lub seniorem, a czasami nawet, kiedy kieruje nami gniew - staruchem, piernikiem, dziadem, geriatrą i zgredem. Czy takie bogactwo określeń, zwłaszcza pozytywnych, może oznaczać, że w naszej kulturze starość odgrywa niezwykle istotną rolę, a w naszych umysłach zajmuje ważne i szanowane miejsce? A może każde z tych słów jest przede wszystkim swoistą ucieczką, podświadomym unikiem, chytrym fortelem, które, zestawione razem, uświadamiają nam w gruncie rzeczy, że współcześnie wyraz „starość” nie niesie już ze sobą neutralnych sensów, dlatego też musiał zostać obudowany siecią synonimów?

W świecie, który stawia na młodość i kult ciała, starość jest najczęściej niezauważana lub - w najlepszym wypadku, przezroczysta. Tendencja ta może niepokoić tym bardziej, jeśli uświadomimy sobie, że żyjemy w czasach ogromnych przemian demograficznych i postępującego starzenia się społeczeństw. Oznacza to, że na świecie z każdym rokiem będzie żyło coraz więcej osób starszych, w związku z czym nasze myślenie o starości, zbudowane na wykluczeniu i marginalizacji, powinno zostać przeformułowane.

Zmiany w społeczno-kulturowym postrzeganiu starości nastąpiły w Polsce mniej więcej w latach 60., a więc w czasach, kiedy nastąpił zmierzch autorytetu i godności starszych osób. Zjawisko to było w istocie konsekwencją wielu różnych czynników. Dynamiczny rozwój kultury młodzieżowej, przeważająca liczba młodych w strukturze społecznej, coraz mniej konserwatywne podejście do sfery obyczajów, wzrost znaczenia relacji koleżeńskich, rówieśniczych i pozarodzinnych, konieczność nadążania za stale zmieniającym się stanem wiedzy, przewartościowania na rynku pracy, upowszechnienie i łatwość dostępu do edukacji – wszystko to w rezultacie wpłynęło na pozycję społeczną osób starszych. Jak pisał na przełomie lat 60. i 70. Marcin Czerwiński: „Znaczna część ludzi starych cierpi dziś z powodu przeszkód w odnawianiu swego poczucia społecznej godności. Mam na myśli – rzecz jasna – nie osoby zniedołężniałe, lecz tych, którzy zszedłszy na boczny tor mniej odpowiedzialnych zajęć lub emerytury, zachowali jeszcze co najmniej minimum sił fizycznych i umysłowych. Ze strony tych ludzi nierzadko słyszy się skargi, które sprowadzają się do stwierdzenia: «Nie jesteśmy potrzebni.»” (Marcin Czerwiński, „Przemiany obyczaju”).

Co ciekawe, również w latach 60. zrodził się w Polsce pomysł ustanowienia Dnia Babci – święta honorującego w pewien sposób osoby starsze. Wydaje się, że powołanie tego święta paradoksalnie zaprzecza zmianom w postrzeganiu starości, jakie nastąpiły w Polsce w tym samym czasie. Jego obchody umieściły przecież starość w samym centrum, akcentując przy tym jak ważną rolę odgrywa ona w naszej codzienności. Czy jednak takie święto, ten jeden dzień, nie jest jednak swoistą metaforą tego procesu? Czemu bowiem powinniśmy celebrować starość tylko w tym jednym momencie? Czy wprowadzenie, czy też w ogóle wykreowanie Dnia Babci nie doprowadziło w konsekwencji do myślenia o starości wyłącznie w kontekście relacji rodzinnych? A co z osobami samotnymi i singlami z wyboru, którzy nie wpisują się w ten rodzaj powiązań?

Można chyba zaryzykować stwierdzenie, że otoczka towarzysząca Dniu Babci stanowi przykład pozytywnej dyskryminacji powiązanej z ageizmem, czyli zbiorem „przekonań, uprzedzeń i stereotypów mających swe podstawy w biologicznym zróżnicowaniu ludzi, związanym z procesem starzenia się, które dotyczą kompetencji i potrzeb osób w zależności od ich chronologicznego wieku” (Piotr Szukalski, „Ageizm – dyskryminacja ze względu na wiek“). Chcąc zrozumieć na czym miałaby polegać owa „pozytywna” dyskryminacja, trzeba odpowiedzieć sobie na jedno pytanie: czy wszystkie „babcie” muszą mieć siwe włosy, umieć świetnie gotować, być wyrozumiałe i każdą chwilę spędzać ze swoimi wnukami, o których nieustannie myślą, i na których odwiedziny ciągle czekają? Oczywiście, że nie muszą, mimo iż na pewno wszystkie te cechy wzbudzają w naszej kulturze miłe, dobre, serdeczne i ciepłe skojarzenia, utrwalając równocześnie kolejny, niezwykle popularny stereotyp dotyczący starości. W tym przypadku jak najbardziej „pozytywny”, choć tak samo mylący i nie do końca prawdziwy.

Po co nam zatem dziadkowie? Na pewno mogą odgrywać ważną rolę w wychowaniu najmłodszych pokoleń, przekazując im niezbędne później wartości. Mogą opiekować się swoimi wnukami, dla których niekiedy mają znacznie więcej czasu niż dla swoich dzieci. Mogą rozpieszczać i łamać rodzicielskie zasady. Opowiadać historie i przekazywać wiedzę na temat rodzinnych korzeni. Bawić się, chodzić na długie spacery i kupować prezenty. Mogą rozwijać wrażliwość wnuków, wpływać na kształt ich osobowości, uczyć bycia dobrym człowiekiem, być wzorem, autorytetem, mędrcem i wzbudzać zasłużony podziw. Mogą pomagać w nauce i uczyć wykonywania różnych czynności domowych. Również doradzać, podsuwać rozwiązania, pełnić funkcję uważnego i zaufanego powiernika. Mogą wspomagać finansowo, sprzątać lub zajmować się domem. Przede wszystkim mogą jednak buntować się przeciw wszystkim tym rolom i stawianym im zadaniom, bo żyją już przecież w zdecydowanie innym świecie od tego, w którym takie role wydawały się oczywiste.

Zmiany demograficzne związane z nieustającym starzeniem się społeczeństwa to wielkie wyzwanie. Szczególnie wobec wszechobecnemu dzisiaj „młodocentryzmu”, przy którym starość stoi w drugim planie, na uboczu i ma powielać utrwalone w naszej kulturze klisze, dystrybuowane m.in. przez przekazy medialne. W taki właśnie sposób funkcjonuje szeroko rozumiana popkultura, która od wielu już lat serwuje nam stateczny obraz osób starszych. Podobnie działają powszechnie obowiązujące normy społeczne, które tłumaczą nam, co wypada robić, a czego nie, w kolejnych etapach naszego życia. Musimy jednak pamiętać, że żyjemy obecnie w kompletnie innych czasach.

Dzisiaj ten stereotypowy obraz starości jako kresu naszej egzystencji, silnie zakotwiczony w naszych umysłach, jest już odrobinę (nomen omen) przestarzały. Po co nam więc dziadkowie? Otóż choćby po to, żeby nieprzerwanie przypominać nam, że starość jest integralną częścią naszego świata i że powiązane z nią normy stale się zmieniają.

Ciekawy przykład potwierdzający zachodzące zmiany stanowi Dancing Międzypokoleniowy – start up wymyślony i koordynowany przez Paulinę Braun, aktywistkę i działaczkę miejską. W ramach tego projektu m.in. powstała szkoła didżejska dla seniorów – DJs Senior Academy, w której osoby starsze mogą nauczyć się zupełnie nowych umiejętności, zyskując dzięki temu nowy zawód (dość powiedzieć, że z Dancingiem Międzypokoleniowym związana jest chociażby DJ Wika, nazywana „najstarszą didżejką w Polsce”). Paulina Braun zainicjowała również powstanie agencji castingowej zrzeszającej seniorów (i przedstawicieli mniejszości narodowych), których można „wynająć” na potrzeby różnych produkcji filmowych i telewizyjnych. Przede wszystkim jednak projekt Dancing Międzypokoleniowy znany jest z cyklicznych imprez i eventów tanecznych organizowanych w najmodniejszych klubach i innych „gorących miejscówkach” w całej Polsce. Imprezy te, podczas których można potańczyć do „starej” i „nowej” muzyki granej przez „starych” i „młodych” didżejów, za każdym razem cieszą się ogromną popularnością i zainteresowaniem. Co jednak najważniejsze, mimo iż odbywają się one w miejscach, które można by nazwać przybytkami młodości, nie mają żadnych ograniczeń związanych z wiekiem. Na imprezy przychodzą więc zarówno „starzy” i „młodzi”, ludzie o różnych kolorach skóry i orientacjach psychoseksualnych, wreszcie przedstawiciele różnych narodów czy mniejszości etnicznych. Wszystko oczywiście po to, aby przełamywać stereotypowy obraz starości utrwalony w naszej kulturze i przeciwdziałać towarzyszącym mu wykluczeniom. Ale również po to, aby udowodnić, że w dzisiejszych czasach nie powinno się już tworzyć jakichkolwiek podziałów, i że twórczy, budujący dialog pomiędzy pokoleniami jest jak najbardziej możliwy, a nawet konieczny.

Mimo iż projekt Dancing Międzypokoleniowy na pierwszy rzut oka wydaje się mieć więcej wspólnego z zabawą niż poważną diagnozą społeczną, uwydatnia on niezwykle palący problem, z jakim się współcześnie mierzymy. „Starość” i „młodość” to bowiem często dwa zupełnie odrębne światy, które często starają się wzajemnie nie dostrzegać i przypisują szereg nieprawdziwych w gruncie rzeczy przywar. W rzeczywistości przemian demograficznych musimy jednak nauczyć się zgodnej koegzystencji, wymazując z naszego myślenia stereotypowe wizerunki, które przyczyniły się do ukonstytuowania często wykluczających się przekonań. W tym celu warto się na chwilę zatrzymać, spotkać w połowie drogi i poznać siebie nawzajem.

Dancing Międzypokoleniowy to najlepszy przykład, że to współgranie jest możliwe. Każdy z nas ma przecież własną historię, posiada doświadczenie i umiejętności, czas, którym bez trudu może się podzielić, stawiając tym samym fundamenty międzypokoleniowego pomostu. W ostatnich latach tego typu projekty, swego rodzaju systemy wzajemności, stają się zresztą w naszym kraju coraz bardziej popularne, a ich oferta jest dosyć różnorodna. Możemy więc zdecydować się np. na wspólne strzelanie z łuku i inne zajęcia sportowe, wieczorki taneczne, działania artystyczne, naukę robienia przetworów, języków obcych czy obsługi komputera i urządzeń mobilnych. Po co nam bowiem dziadkowie? A po co my naszym dziadkom?