Im więcej słyszymy o kolejnych zakażonych COVID-19, tym częściej myślimy o śmierci i przemijaniu. Reagujemy odruchowo na bezpośrednie zagrożenie życia. Nasze ciała mobilizują się do ucieczki lub walki o przetrwanie. Odczuwamy ciągły strach, który staramy się zredukować. Badania pokazują, że podwyższona świadomość własnej śmiertelności motywuje nas często do irracjonalnych i niebezpiecznych działań, których celem jest odsunięcie lęku przed śmiercią.

– Świadomość, że nasze życie przemija, może prowadzić do obezwładniającego lęku i konieczności jego wypierania. Jest to szansa do wykształcenia postawy otwartości wobec nowych doświadczeń, współczucia i stworzenia głębokich więzi z innymi – wyjaśnia Magdalena Mazurkiewicz, psycholog z Uniwersytetu SWPS, doktorantka w PrejudiceLab.

Obserwacja własnych doświadczeń

Autorski trening zespołu psychologów z Uniwersytetu SWPS opiera się na praktyce uważności (mindfulness). Polega on na świadomej, nieoceniającej obserwacji aktywności naszego umysłu – łącznie z pojawiającymi się w nim myślami o śmierci i reakcjach na zagrożenie – z pełną ich akceptacją.

Umiejętność uważności badacze zmierzyli za pomocą narzędzi, które pozwalają określić, w jakim stopniu na co dzień jesteśmy świadomi:

• wykonywanych czynności („zwracam uwagę na takie dźwięki, jak tykanie zegara, śpiew ptaków albo dźwięk przejeżdżających samochodów”),
• fizycznych doznań, jakie przeżywamy („odczuwam zapachy i aromaty różnych rzeczy”),
• zachwania bezstronności wobec swoich myśli i uczuć („krytykuję się za to, że mam nieracjonalne pomysły i idee”),
• możliwości ich odejścia bez przywiązywania się do nich („obserwuję swoje uczucia bez zatracania się w nich”),
• możliwości ich nazwania i zrozumienia („łatwo znajduję słowa, aby opisać swoje uczucia”).

Świadomość może zniwelować lęk

Zespół PrejudiceLab z Uniwersytetu SWPS oraz Uniwersytetu Londyńskiego, Goldsmiths przebadał grupę 520 osób za pomocą takich narzędzi. Celem badania było określenie, czy umiejętność zauważania i obserwowania myśli i emocji bez ich oceniania zmniejsza lęki przed śmiercią. Ta kompetencja powinna pozwalać na doświadczanie refleksji o śmierci i związanych z nim uczuć bez przywiązywania się do nich lub uciekania od nich. Wyniki pokazują, że postawie nieoceniającej uważności towarzyszy niższy lęk przed śmiercią i niższy lęk w ogóle.

Badacze przygotowali trening uważności składający się z nagrań krótkich sesji audio uczących obserwacji siebie. Podczas ćwiczeń uczestnicy instruowani są, jak traktować pojawiające się myśli jako przemijające wytwory umysłu, by na ich miejsce mogły pojawić się inne, nowe. Taki rodzaj praktyki uważności nazywany jest decentracją. Każda nagrana instrukcja uczy kierowania świadomej uwagi na oddech i zakotwiczania jej tam w trakcie obserwacji aktywności umysłu. Każda z sesji pokazuje, jak pozwalać nieprzyjemnym myślom i emocjom przemijać bez koncentrowania się na nich.

W badaniu eksperymentalnym wśród 656 osób połowę badanych poproszono o udział w jednej dziesięciominutowej sesji praktyki decentracji. Druga część badanych rozmyślała na temat swoich przyszłych planów. Połowa każdej grupy miała za zadanie wyobrazić sobie moment własnej śmierci, a grupa kontrolna – wizytę u dentysty. Wyniki pokazują, że osoby, które brały udział w tym bardzo krótkim treningu, reagowały na zwiększoną świadomość własnej śmierci w mniejszym stopniu niż osoby niebiorące udziału. Zwiększanie świadomości własnej śmiertelności powodowało negatywne emocje, takie jak: lęk, smutek czy wrogość. Jednak efekt ten był słabszy u osób poddanych krótkiemu treningowi uważności.

Informacje o badaniu

Badanie zostało przeprowadzone przez naukowców z międzynarodowego PrejudiceLab, interdyscyplinarnego zespołu badawczego związanego z Uniwersytetem SWPS w Poznaniu, w którym prowadzone są systematyczne badania naukowe nad psychologicznymi konsekwencjami treningu uważności, finansowane przez Narodowe Centrum Nauki. Kierowniczką PrejudiceLab jest psycholog, prof. Agnieszka Golec de Zavala.

W ramach grantu Maestro Narodowego Centrum Nauki zespół PrejudiceLab pracuje nad ogólnodostępnym 6-tygodniowym treningiem mindfulness w aplikacji mobilnej.

Trening ten został przygotowany pod nadzorem prof. Agnieszki Golec de Zavala, psycholog, kierowniczki PrejudiceLab, Uniwersytet SWPS Poznań i Magdaleny Mazurkiewicz, psycholog, badaczki PrejudiceLab oraz trenerki mindfulness, Uniwersytet SWPS.

Szczegółowe informacje na temat badania: www.collectivenarcissism.com/blog/pandemia

Artykuł pochodzi z Centrum Prasowego Uniwersytetu SWPS.
www.swps.pl/centrum-prasowe