Lęk egzystencjalny, jaki pojawia się na przykład w czasie klęsk żywiołowych czy epidemii, zwiększa potrzebę postrzegania narodu jako spójnej jednolitej grupy, z czym wiąże się z kolei odrzucanie tych, którzy nie postępują zgodnie z normami uznawanymi przez daną społeczność za najważniejsze. PrejudiceLab – zespół badaczy z Uniwersytetu SWPS pod kierownictwem prof. Agnieszki Golec de Zavala – prowadzi badania postaw społecznych i uprzedzeń w trakcie pandemii. Zapraszamy do zapoznania się z niezmiernie ciekawymi wynikami tych badań, dotyczącymi seksizmu w czasie pandemii koronawirusa.
Co było przedmiotem badań?
Przedmiotem badań były przekonania dotyczące polskiej tożsamości narodowej:
- polski narcyzm grupowy (przekonanie, że Polska jest wyjątkowa, godna podziwu, ale niedoceniana),
- nacjonalizm (przekonanie o międzynarodowej wyższość Polski i jej prawie do dominacji),
- patriotyzm (przekonanie, że bycie Polakiem jest wartością i powodem do dumy).
Zespół badawczy zmierzył również autorytaryzm, czyli skłonność do słuchania silnych przywódców, przekonanie o spójności narodowej, że Polska jako grupa jest jednomyślna, ustrukturyzowana i skuteczna, a także szereg przekonań wskazujących na uprzedzenia wobec grup zewnętrznych (Ukraińców, syryjskich uchodźców) oraz grup wewnętrznych (mniejszości seksualnych i nietradycyjnych kobiet). Zbadane zostały również konkretne przekonania o tym, że mniejszości seksualne i nietradycyjne kobiety zagrażają ciągłości narodowej.
Wyniki badań
Wyniki badań pokazują istotny wzrost polskiego narcyzmu grupowego i nacjonalizmu pomiędzy pierwszym a drugim pomiarem (pierwsze dwa tygodnie pandemii, do wprowadzenia restrykcji), który ustabilizował się w trzecim pomiarze (w czwartym tygodniu pandemii). Wynik dotyczący patriotyzmu pozostał wysoki i stabilny w trakcie wszystkich jego pomiarów, natomiast autorytaryzm i przekonanie, że grupa narodowa jest jednomyślna, ustrukturyzowana i skuteczna, rosły liniowo między wszystkimi falami.
Wraz ze wzrostem autorytaryzmu i przekonania o spójności narodu wzrastały przekonania, że nietradycyjne kobiety oraz mniejszości seksualne zagrażają przetrwaniu Polski. Co interesujące, w czasie pandemii nie zmieniły się uprzedzenia wobec ukraińskich imigrantów oraz uchodźców z Syrii. Podobnie nie zmienił się (wysoki) poziom homofobii mierzonej jako przekonanie o tym, że mniejszości seksualne zbyt agresywnie walczą o przywileje oraz (również wysoki) poziom seksizmu mierzonego jako przekonanie, że kobiety zasadniczo różnią się od mężczyzn, nie należy im ufać i powinny podlegać opiece mężczyzn. Na początku pandemii homofobia i seksizm wykazywały niewielki, ale stały wzrost. Jednak zdecydowanie bardziej wzrastają przekonania, że nietradycyjne kobiety i homoseksualiści stanowią zagrożenia dla ciągłości narodowej i narodowemu przetrwaniu.
Co wynika z przedstawionych badań?
Badacze w perspektywie psychologii ewolucyjnej przekonują, że w obliczu zagrożenia zakażeniem przez patogeny ludzkość rozwinęła mechanizmy obronne także na poziomie zachowań grupowych. Odpowiedzią na oznaki zagrożenia zakażeniem jest wzrost autorytaryzmu, konformizmu i grupowego nacisku na przestrzeganie norm.
Jednak wyniki PrejudiceLab są bardziej zgodne z założeniami teorii opanowywania trwogii. W sytuacjach gdy stajemy się świadomi własnej śmiertelności – jak sytuacja nieustannego zagrożenia zakażeniem śmiertelnym wirusem – uaktywnia się wiele mechanizmów obronnych, bowiem świadomość ta jest dla nas nieprzyjemna i budzi lęk. Jednym z takich mechanizmów jest dążenie do psychologicznego i symbolicznego przedłużenia własnej egzystencji. Wobec lęku egzystencjalnego wzrasta np. potrzeba posiadania dzieci.
Możliwości symbolicznego przedłużenia egzystencji dostarcza nam także grupa narodowa rozumiana jako wspólnota również genetyczna. Im bardziej spójna (bardziej jednolita, złożona z podobnych do siebie członków) wydaje się nam nasza grupa, tym lepiej działa ten mechanizm obronny. Dlatego lęk egzystencjalny zwiększa potrzebę postrzegania narodu jako spójnej jednolitej grupy, która zapewni przetrwanie – nawet jeśli nie nam, to „naszej krwi”. Dlatego podczas pandemii wzrosła przede wszystkim tendencja do stygmatyzowania nietradycyjnych kobiet i mniejszości seksualnych jako grup zagrażających narodowej prokreacji. Można więc sądzić, że nieprzypadkowo wielu populistycznych liderów podczas pandemii atakuje właśnie kobiety (na przykład ograniczając dostęp do aborcji) lub mniejszości seksualne.
PrejudiceLab – zespół badaczy z Uniwersytetu SWPS
Badania w czasie postaw społecznych i politycznych podczas pandemii COVID-19 są prowadzone w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki w programie Maestro kierowanym przez prof. Agnieszkę Golec de Zavala realizowanym w PrejudiceLab na Uniwersytecie SWPS.
PrejudiceLab to interdyscyplinarny zespół badawczy, w którym psychologowie społeczni, psychofizjolodzy oraz neuropsycholodzy współpracują nad zagadnieniami narcyzmu grupowego, uprzedzeń oraz konfliktów międzygrupowych, a także innymi zagadnieniami obejmującymi relacje międzygrupowe.
