Amerykański doktor medycyny i psychoanalityk dr Aaron Beck zauważył, że pacjenci z depresją charakteryzują się silnie zniekształconymi i negatywnymi treściami poznawczymi, czyli myślami oraz przekonaniami dotyczącymi ich samych, świata, innych ludzi i przyszłości. To stało się zaczynem opracowania przez niego krótkoterminowej metody leczenia polegającej na konfrontacji z rzeczywistością tych myśli, które podtrzymywały jeden z najważniejszych objawów depresji: obniżony nastrój. Jak wygląda terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym? Dla kogo jest przeznaczona? Na czym polega jej skuteczność? O tym wszystkim pisze Joanna Gutral – psycholog z Uniwersytetu SWPS, prowadząca webinary w ramach cyklu ABC Psychoterapii Strefy Psyche.
Zapraszamy na webinar Psychoterapia poznawczo-behawioralna – na czym polega? >>
Na początku lat 60. ubiegłego stulecia amerykański doktor medycyny i psychoanalityk, dr Aaron Beck, próbując przekonać środowisko medyczne do skuteczności psychoterapii, doszedł do wniosku, że potrzebuje ona osadzenia w badaniach empirycznych, a jej skuteczność musi zostać udowodniona naukowo. I chociaż początkowo dr Beck w swoich badaniach próbował udowodnić skuteczność psychoanalizy w leczeniu depresji, to jednak efekty jego pracy doprowadziły go do zupełnie nowych wniosków. Naukowiec zauważył, że pacjenci z depresją charakteryzują się silnie zniekształconymi i negatywnymi treściami poznawczymi, czyli myślami i przekonaniami dotyczącymi ich samych, świata, innych ludzi oraz przyszłości. Tak powstała słynna depresyjna triada Becka, na podstawie której Aaron Beck opracował krótkoterminową metodę leczenia polegającą na konfrontacji z rzeczywistością tych myśli, które w obserwacji naukowca powodowały podtrzymanie jednego z najważniejszych objawów depresji: obniżonego nastroju. Tak narodziła się terapia poznawcza (w klasycznym rozumieniu Becka, niemniej ze względu na behawioralne aspekty interwencji i oddziaływań przez większość praktyków i teoretyków nazywana jest terapią poznawczo-behawioralną), której rozwój i empiryczne weryfikowanie trwa do dziś.
Terapia poznawczo-behawioralna – o co w tym chodzi?
U podstaw modelu poznawczego leży przekonanie, że dysfunkcjonalne i negatywne myślenie wpływa na nastrój i zachowanie osób zmagających się z zaburzeniami psychicznymi. Modele te zostały stosownie adaptowane do wyjaśnienia jak największej liczby zaburzeń.
Pomyśl przez chwilę o sytuacji, w której nie osiągnęłaś/osiągnąłeś celu, na którym bardzo ci zależało. Naturalne będzie pojawienie się wtedy takich emocji , jak smutek czy frustracja.Tę samą sytuację inaczej będzie przeżywała osoba, która pomyśli „następnym razem się uda” niż ktoś, kto pomyśli – „jestem kompletnie beznadziejna(y)”. Przyjrzyjmy się tej drugiej wersji wydarzeń: przekonanie o byciu beznadziejnym czy beznadziejną wywoła smutek i sprawi, że ta osoba zrezygnuje z kolejnej próby podjęcia działania. Zamiast tego, położy się do łóżka pogrążona w smutku napędzanym przez wspomnianą negatywną myśl.
Przeczytaj też: Czym jest psychoterapia i dlaczego działa?
Taka sytuacja obrazuje, w jaki sposób nasze negatywne myśli i przekonania wpływają na nastrój i zachowanie. Co więcej, taka negatywna myśl może ciągnąć za sobą kolejne: „nigdy nic mi się nie udaje”, „jestem do niczego”, „nikt ze mną nie wytrzyma”. Te myśli zataczają błędne koła wespół z obniżającym się nastrojem i pogarszającymi stan rzeczy reakcjami behawioralnymi.
Czy terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczna?
Próbując przerzucić pomost między światem medycyny i psychoterapii, Aaron Beck zapoczątkował silny trend dążący do tworzenia i wspierania oddziaływań o naukowo udowodnionej skuteczności. Takim tropem podąża terapia poznawczo-behawioralna, która ma wieloletnią tradycją badawczą i jej skuteczność opisywana jest w ogromnej liczbie publikacji. Terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczna w terapii depresji (Beck, 2008), zaburzeń lękowych, takich jak: zespół lęku uogólnionego (Wells, 1995, 2007), lęku społecznego (Clark i Wells, 1995; Teachman i in., 2010), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (McKay i in., 2015), PTSD (Ehlers i Clark, 2000), zaburzeniach odżywiania (Byrne i in., 2011) i wielu innych. Wyniki badań potwierdzają metaanalizy (więcej w: Hofmann i in., 2012). Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej została także udowodniona, jeśli jest prowadzona online (Barak i in., 2009).
Przeczytaj też: Psychoterapeuta – jak go wybrać?
Czy terapia poznawczo-behawioralna jest dla mnie?
Terapia w tym nurcie jest relatywnie krótkoterminowa. Klienci współpracujący z terapeutami poznawczo-behawioralnymi wiedzą, że ta terapia zakłada także pracę własną – między sesjami osoba testuje nowe umiejętności , zapoznaje się z materiałami i literaturą psychoedukacyjną, wykonuje drobne prace osobiste e przybliżające do osiągnięcia celów terapeutycznych. Relacja terapeuty i klienta pracujących w nurcie poznawczo-behawioralnym to empiryzm oparty na współpracy: terapeuta daleki jest od oceny postawy lub wydawania sądów na temat postępowania klienta (terapeuta również nigdy nie radzi pacjentowi, w jaki sposób powinien postąpić lub jaką decyzję podjąć), ale pomaga mu skonfrontować jego myśli z rzeczywistością, ocenić ich przydatność i wesprzeć w tworzeniu nowych, bardziej adaptacyjnych i adekwatnych przekonań.
Joanna Gutral – psycholożka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna. Naukowo zajmuje się związkiem między oczekiwaniami społecznymi, podstawowymi potrzebami psychologicznymi i zmianami w zakresie cech osobowości na przestrzeni życia. Bada percepcję zmian i ich wpływ na dobrostan wśród osób w różnych grupach wiekowych. W obszarze jej zainteresowań pozostają zagadnienia związane z porównaniami społecznymi, a także psychoedukacją i rozwojem osobistym. Zajmuje się również problemem stygmatyzacji osób chorych psychicznie, leczeniem i profilaktyką zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych oraz zagadnieniem dobrostanu i postrzegania zmian w czasie. Ukończyła Podyplomową Szkołę Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej Uniwersytetu SWPS, posiada certyfikat Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej, pracuje pod superwizją. Laureatka nagrody im. Z. Pietrasińskiego (2016), wyróżniona stypendium i grantem badawczym finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki (Etiuda 7 i Preludium 16). Prowadzi portal psychoedukacyjny Zdrowa Głowa i kampanię społeczną „Mam Terapeutę”.
Literatura dla zainteresowanych:
- Beck, J. (2012). Terapia poznawczo-behawioralna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Popiel, A., Pragłowska, E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.
Literatura cytowana:
- Barak, A., Klein, B., & Proudfoot, J. G. (2009). Defining internet-supported therapeutic interventions. In Annals of Behavioral Medicine. https://doi.org/10.1007/s12160-009-9130-7
- Beck, A. T. (2008). The evolution of the cognitive model of depression and its neurobiological correlates. In American Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2008.08050721
- Byrne, S. M., Fursland, A., Allen, K. L., & Watson, H. (2011). The effectiveness of enhanced cognitive behavioural therapy for eating disorders: An open trial. Behaviour Research and Therapy. https://doi.org/10.1016/j.brat.2011.01.006
- Clark, D. a., & Wells, A. (1995). A cognitive model of social phobia. Social Phobia: Diagnosis, Assessment, and Treatment.
- Ehlers, A., & Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(99)00123-0
- Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. In Cognitive Therapy and Research. https://doi.org/10.1007/s10608-012-9476-1
- McKay, D., Sookman, D., Neziroglu, F., Wilhelm, S., Stein, D. J., Kyrios, M., Matthews, K., & Veale, D. (2015). Efficacy of cognitive-behavioral therapy for obsessive-compulsive disorder. In Psychiatry Research. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2015.02.004
- Teachman, B. A., Marker, C. D., & Clerkin, E. M. (2010). Catastrophic misinterpretations as a predictor of symptom change during treatment for panic disorder. Journal of Consulting and Clinical Psychology. https://doi.org/10.1037/a0021067
- Wells, A. (1995). Meta-Cognition and Worry: A Cognitive Model of Generalized Anxiety Disorder. Behavioural and Cognitive Psychotherapy. https://doi.org/10.1017/S1352465800015897
- Wells, A. (2007). Cognition About Cognition: Metacognitive Therapy and Change in Generalized Anxiety Disorder and Social Phobia. Cognitive and Behavioral Practice. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2006.01.005
