Szybko zmieniający się współczesny świat (określany akronimem VUCA) i rosnący poziom złożoności projektów społecznych stanowi podstawowe wyzwanie, przed jakim stoją obecnie projektanci. Angażują się więc w projekty interdyscyplinarne, oparte na badaniach naukowych. Projektanci „skazani” są na współpracę w zdywersyfikowanych kompetencyjnie grupach. Wśród licznych ekspertów partycypujących w projektach coraz częściej można spotkać przedstawicieli branży IT, co jest naturalną konsekwencją bezprecedensowej ekspansji tego sektora. Tu pojawia się drugie wyzwanie – możliwie efektywna komunikacja między uczestnikami procesu, którzy operują typowymi dla swoich dziedzin, różnymi językami. Aby zrozumieć kooperantów i problematykę, którą się zajmują, warto zadbać o własny warsztat kompetencji z zakresu nauk ścisłych. W końcu pojawia się trzecie wyzwanie – jak zrobić to możliwie sprawnie, biorąc pod uwagę szybkie tempo zmian?

Autorzy raportu „Poza horyzont – Kurs na edukację”¹ zauważają, że aktualny system kształcenia jest nieadekwatny do rzeczywistości, ponieważ został zaprojektowany dla gospodarek bazujących na przemyśle. Odzwierciedleniem tego może być rosnący dystans w perspektywach między światem akademickim a przedstawicielami rynku. Aby poradzić sobie z niezaspokojonymi potrzebami na wykwalifikowanych pracowników, Google zaproponował własny certyfikat (czas trwania szkolenia online to ok. 6 miesięcy), który jest traktowany w procesie rekrutacji jako ekwiwalent dyplomu IT szkół wyższych (co ciekawe, certyfikat jest honorowany przez szersze grono gigantów technologicznych).

O ile powyższy przykład może być nieprzekonujący (ryzyko braku szerszej podstawy teoretycznej i praktycznej, aby zabezpieczyć rozwój zawodowy w dłuższej perspektywie), jasne jest nie tylko to, że powinniśmy kształcić się przez całe życie (a może raczej samokształcić?), lecz przede wszystkim, że powinniśmy robić to zasadniczo inaczej. Poniżej zamieszczam źródła, które są znakomitymi przykładami następującej właśnie zmiany.

• Khan Academy

Na bazie wieloletnich doświadczeń korepetytorskich Salman Khan, znakomity nauczyciel matematyki (najlepszy, od jakiego miałem przyjemność się uczyć), założył w 2008 r. portal, który obecnie zawiera kompletny program nauczania matematyki od poziomu szkoły podstawowej do pierwszego roku szkoły wyższej (tu rozumianej jako tzw. college). Ta inicjatywa udowadnia, że nauka matematyki może być pasjonującą przygodą intelektualną. Funkcjonowanie Khan Academy (z całą społecznością międzynarodową wspierającą merytorycznie i finansowo przedsięwzięcie) implikuje jednak ważniejszą rzecz – udało się stworzyć „ponadnarodową” alternatywę dla typowych systemów edukacji utrzymywanych przez państwa, nie po to, by te systemy zastępować, lecz redukować nierówności w dostępie do tego typu usług społecznych. Wydaje się to zasadnicze dla dzieci i młodzieży krajów, w których z różnych względów systemy edukacji funkcjonują nieefektywnie lub nie działają w ogóle. Cały proces nauki wraz z ćwiczeniami może być z powodzeniem wspierany przez wyśmienite narzędzia dostępne online do wizualizacji, analizy rozwiązań wraz z całym wnioskowaniem: m.in. https://www.symbolab.com, https://www.malmath.com, https://www.desmos.com, https://www.wolframalpha.com. Warto dodać, że dynamiczny rozwój Khan Academy doprowadził do rozbudowy o treści m.in. z obszarów: fizyki, chemii, biologii, nauk społecznych i humanistycznych. Trudno przecenić oddziaływanie tej inicjatywy – obecnie zarejestrowanych jest ponad 108 milionów użytkowników (dane na 02.09.2020 r.).

• Burn Math Class: And Reinvent Mathematics for Yourself

Sięgnąłem po tę pozycję z ciekawości – przez intrygujący opis i rekomendację. Od początku byłem sceptyczny: czy możliwe jest na łamach kilkuset stron przedstawić nie tylko podstawy matematyki do rachunku różniczkowego i całkowego włącznie, lecz przede wszystkim implikacje języka matematyki dla takich dziedzin jak fizyka (m.in. wprowadzenie do przestrzeni wielowymiarowych)? Po kilkudziesięciu stronach lektury byłem zdumiony, jak przy pomocy twierdzenia Pitagorasa (nie podając nawet kanonicznego a2 + b2 = c2) Jason Wilkes bezceremonialnie tłumaczy teorię względności. Nie jest to oczywiście przypadek, bowiem autor jest nie tylko matematykiem i fizykiem, ale również… psychologiem! Zdobyta w toku studiów wiedza i doświadczenie pozwalają na postawienie bardzo trafnej diagnozy dotyczącej systemu wykładania matematyki: zamiast operować na wrodzonych umiejętnościach, którymi każdy z nas dysponuje (ang. pre math skills), i na nich budować wnioskowanie (co znakomicie sam robi w książce), podawane są nam gotowe rezultaty w zwięzłej formie za pomocą nietłumaczonej wcześniej notacji i składni. Oczywiście ta uwaga nie jest odosobniona. W zdumienie wprawił mnie artykuł w Atlantic pt. „5-Year-Olds Can Learn Calculus”², z którego wynika, jak zaniedbana jest kwestia metodyki wykładania przedmiotów ścisłych. Nawiasem mówiąc, wygląda na to, że projektując nowe systemy edukacji, ponownie odkrywamy dorobek antypedagogiki.

• Structure and Interpretation of Computer Programs

Czytając legendarny post pod mało motywującym tytułem: „Teach Yourself Programming in Ten Years”³, którego autorem jest sam Peter Norvig, trafiłem na kurs, którego tytuł: „Structure and Interpretation of Computer Programs” pod względem atrakcyjności z powodzeniem mógłby konkurować z poprzednim. Nic bardziej mylnego – to prawdopodobnie najlepszy kurs nauki programowania! Dostępny w postaci udokumentowanych wykładów jako materiał wideo, a także jako książka, kurs ten jest znakomitym przykładem… projektowania zorientowanego na użytkownika. Charyzmatyczni wykładowcy MIT: Hal Abelson i Gerald Jay Sussman, zaproponowali w latach 80., w bardzo przystępny sposób, materiał zamówiony przez HP dla pracowników administracji. Brak mi słów, które oddają elegancję wywodu i ciągłość poruszanej problematyki. Jako ciekawostkę warto dodać, że wybrany do ćwiczeń poczciwy, stary język programowania LISP (właściwie dialekt Scheme), po dzień dzisiejszy znajduje szerokie zastosowanie przy rozwoju projektów związanych ze sztuczną inteligencją.

• Turing's vision: The birth of computer science

Wbrew tytułowi, książka zawiera zdecydowanie szerszy kontekst niż tylko dorobek, jaki pozostawił po sobie Allan Turing – brytyjski geniusz, którego nie sposób pominąć, dyskutując na temat historii informatyki. Chris Bernhardt przedstawia konceptualizacje, które sprawiają, że trudno postawić jasne granice między filozofią a matematyką, a to wszystko jest tłem dla wybitnych i kontrowersyjnych postaci. W sposób bardzo prosty i precyzyjny tłumaczone są podstawowe zagadnienia (m.in. automaty skończone, koncepcje składające się na dzisiejszą teorię obliczeń, kryteria maszyn Turinga i maszyn uniwersalnych) budujące podstawy maszyn liczących, które dziś nazywamy komputerami. To namacalny przykład, jak wysoko abstrakcyjne idee znajdują bardzo szerokie zastosowanie, bez którego niemożliwa byłaby znana nam obyczajowość. Pikanterii dodaje fakt, że dostępna jest obecnie nowa pozycja tego autora – „Quantum Computing for Everyone”, która podejmuje próbę wytłumaczenia możliwie szerokiej publiczności postępującej właśnie rewolucji.

• my_array_of_vars?

Nieco dziwny tytuł tego tekstu, poza frustracją, mam nadzieję, może również inspirować do szukania uzasadnień dla zastosowania tyldy czy też wyrażeń typu „!=” (negacja w programowaniu). Trudniej w sposób satysfakcjonujący spełnić obietnicę rekomendacji piątego źródła. Zaledwie garść z nich można zakwalifikować jako bardzo pomocne agregatory (np. Medium Daily Digest, learntocodewith.me), znakomite, interaktywne kursy (Coursera, Codecademy, HackerRank, LaunchSchool), zbiory fascynujących materiałów akademickich (OPEN CULTURE, freeCodeCamp), a nawet pełen darmowy program studiów inżynierskich z zakresu Computer Science: OSSU!

Być może ryzykownie jest przekonywać, że poza specjalistyczną wiedzą i wrażliwością społeczną projektant powinien również dysponować solidnym warsztatem nauk ścisłych, a na pewno podstawową umiejętnością programowania. Tych, których nie udało mi się do tego przekonać odsyłam do jednego z wniosków autorów wspomnianego wcześniej raportu „Poza horyzont – Kurs na edukację”. Kluczowe dla przyszłości edukacji (ale także własnego zawodowego rozwoju) są m.in. zaawansowane umiejętności z obszarów: rozumienie tekstu (literacy), rozumowanie matematyczne (numeracy). Co ciekawe, myślenie kategoriami programowania przy rozwiązywaniu problemów nie rozróżnia tak wyraźnie obu tych kompetencji. Przecież posługując się językami programowania (bądź co bądź sztucznymi, ale jednak językami), wciąż stosujemy narzędzia opisu (pewnej) rzeczywistości.

Publikacje i narzędzia poleca: