To zadziwiające, że uczymy się dziejów starożytnej Mezopotamii, nazw dorzeczy Nilu, tajników trygonometrii i, nie umniejszając znaczenia tej wiedzy, tak niewiele czasu poświęcamy czemuś, z czym mierzymy się codziennie – czyli własnym emocjom i stanom psychicznym. Chociaż brak wiedzy na ich temat nie zmniejsza szansy na uniknięcie na przestrzeni życia zachwiań zdrowia psychicznego i dobrostanu, badania wskazują, że co czwarty mieszkaniec naszego kraju przynajmniej raz w życiu mierzy się z kryzysem psychicznym, a 5,3 proc. Polaków powyżej 15 roku życia, czyli blisko 1,5 mln osób, doświadcza objawów depresji (mówi o tym raport z 2018 r. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego). Nie powinniśmy więc być zaskoczeni, że kiedy te problemy dotykają nas lub bliskich nam osób, nie zawsze wiemy, co należy robić. Nawet najszczerzej wypowiedziane „wszystko będzie dobrze” lub „weź się w garść” nie ma mocy leczenia chorób i zaburzeń psychicznych. Jedną ze skutecznych metod pozbywania się trudności w życiu psychicznym, zaburzeń czy chorób – a ponadto środkiem do rozwoju osobistego i poznania siebie – może być psychoterapia.

Psychoterapia to metoda leczenia i wspomagania rozwoju polegająca na intencjonalnych interwencjach wykorzystujących techniki specjalne narzędzia oparte na wiedzy psychologicznej. Realizowana jest w kontakcie z psychoterapeutą, czyli osobą, która posiada profesjonalne kompetencje umożliwiające prawidłowe korzystanie z technik psychoterapeutycznych, właściwe dopasowanie ich do charakteru terapii oraz problemów pacjenta. Dobór interwencji, technik i narzędzi jest planem oddziaływań terapeutycznych dobranych indywidualnie do potrzeb pacjenta, dążących do poprawy jego dobrostanu, do niwelowania objawów, z jakimi się zgłasza, i osiągania jego osobistych celów terapeutycznych, które omawiane są na początku procesu terapeutycznego.

Istnieje wiele szkół i podejść terapeutycznych: poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, humanistyczna, egzystencjalna – to główne nurty (zwane także modalnościami) dominujące w pracy terapeutów. I chociaż różnią się one niekiedy wykorzystywaną terminologią, strukturą, czasem trwania procesu terapeutycznego i kładą nacisk na odmienne kwestie, to wszystkim terapeutom, niezależnie od modalności, przyświeca cel zrozumienia problemu pacjenta, a następnie doboru prawidłowych technik, które pomogą mu uzyskać poprawę funkcjonowania.

Badania pokazują, że niezależnie od modalności psychoterapia jest skuteczną metodą leczenia depresji (Van Bronswijk i in., 2019) czy zaburzeń lękowych (Weisberg i in., 2014), a także w niektórych przypadkach jej skuteczność jest bardziej efektywna i trwała niż leczenie wyłącznie przy pomocy farmakoterapii (Swift i in., 2017). Mimo dysproporcji ilościowych i trudności metodologicznych w badaniu poszczególnych nurtów terapeutycznych, te wyżej wspomniane wyrosły na gruncie dorobku naukowego psychologii, psychiatrii, neurokognitywistyki i biologii.

Wszystkie oddziaływania terapeutyczne mają na celu nie tylko zrozumieć naturę indywidualnego problemu pacjenta, lecz także, dzięki umiejętnościom psychoterapeuty, osadzić ją w wiedzy, jaką dysponuje, i stworzyć skuteczny plan terapeutyczny. Na przykład badania skoncentrowane wokół psychoterapii poznawczo-behawioralnej pokazują, że efekty terapii utrzymują się w czasie, po zakończeniu procesu terapeutycznego, poprawiając funkcjonowanie osób z zaburzeniami nastroju, lękowymi, odżywiania czy uzależnieniami (Hofmann i in., 2012; Hofmann i Reinecke, 2010).

Relacja terapeutyczna nie jest symetryczna – to znaczy, że terapeuta nie opowiada o sobie tyle, ile pacjent. Pacjent przychodzi do terapeuty w celu poprawy swojego funkcjonowania czy opracowania problemu, który skłonił go do sięgnięcia po pomoc. Nie oznacza to, że relacja z psychoterapeutą nie jest czynnikiem istotnym. Ważnymi cechami dobrego terapeuty, niezależnie od nurtu, w jakim prowadzi terapię, są autentyczność, empatia, elastyczność poznawcza, uważność, kultura osobista i umiejętności społeczne. To one, wespół z odpowiednio dobranymi technikami i oddziaływaniami, stanowią o właściwym przymierzu terapeutycznym i są bardzo ważną częścią powodzenia terapii (Ackerman i Hilsenroth, 2003).

Znana amerykańska psychoterapeutka psychodynamiczna pisała, że „Psychologia jest nauką, a psychoterapia sztuką”. Psychoterapia korzysta z wiedzy psychologicznej, jednak uwzględnia także unikalną część, jaką jest relacja terapeutyczna, która stanowi cenne doświadczenie w procesie leczenia. Aby była ona pełna, nie może odpowiadać za nią jedynie terapeuta. On współtworzy ją z pacjentem, który chciałby przyjrzeć się swoim objawom i problemom – aby pacjent mógł zmierzać ku zdrowiu, lepiej poznać swój wewnętrzny świat, jego przełożenie na funkcjonowanie w relacjach z innymi oraz na funkcjonowanie w jedynej w swoim rodzaju relacji – z samym sobą.