Powszechne i wolne wybory są fundamentem demokratycznego państwa. Władza bowiem powinna wywodzić się z woli suwerena (narodu), co oznacza, że przynajmniej pierwsza izba parlamentu powinna być powoływana w ten sposób. Wyniki wyborów nie są jednak prostym odzwierciedleniem wyników głosowania. O przeliczeniu głosów na poszczególne mandaty decydują reguły prawa wyborczego, które często sprawiają, że skład parlamentu nie odpowiada liczbie głosów jaką otrzymały dane ugrupowania. Gdy rozwiązania te w sposób oczywisty zniekształcają wyniki głosowania albo sprawiają, że rywalizacja wyborcza jest nieuczciwa, możemy je nazywać manipulacjami.

Poniżej przedstawione zostaną dwa podstawowe sposoby, w jaki sposób prawo wyborcze może wypaczać wyniki wyborów.

Współcześnie najbardziej znanym przykładem manipulowania wynikami wyborów jest tzw. gerrymandering. Jest to kształtowanie granic okręgów wyborczych w sposób, który ułatwia zwycięstwo określonej partii.

Termin ten wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, w których po raz pierwszy opisano to zjawisko. Gerrymandering polega na takim podziale danego obszaru na okręgi wyborcze, by w większości z nich zamieszkiwała ludność popierająca w większości daną partię. Przykładowo: jeśli na danym obszarze, na którym w okręgach jednomandatowych wybiera się czterech parlamentarzystów, mieszka 100 tys. osób, z których połowa popiera partię A, a druga połowa partię B, w normalnych warunkach dwa mandaty powinny przypadać partii A, a dwa partii B. Możliwe jest jednak takie wytyczenie granic okręgów wyborczych, by zdecydowana większość zwolenników partii A znalazła się w jednym okręgu, natomiast w pozostałych trzech okręgach przeważali zwolennicy partii B. Wówczas, mimo iż na tym obszarze obie partie cieszą się takim samym poparciem, jedna z nich uzyska aż trzy razy więcej mandatów.

Zjawisko gerrymanderingu nadal dość często występuje w Stanach Zjednoczonych. Przykładowo, w 2016 r. sądownictwo federalne potwierdziło niewłaściwe wytyczenie granic okręgów wyborczych (na korzyść Republikanów) w stanie Wisconsin. By wykluczyć gerrymandering w Polsce, Kodeks wyborczy przewiduje, że w okręgach wyborczych powinna zamieszkiwać zbliżona liczba osób, a granice okręgów nie mogą przekraczać granic powiatów i miast na prawach powiatów. Gwarancje te są jednak zapisane w ustawie, co oznacza, że to wyłącznie od ustawodawcy zależy, czy będą one obowiązywać w kolejnych wyborach.

Innym przykładem manipulacji wyborczych w państwach demokratycznych jest tworzenie małych okręgów wyborczych w wyborach w okręgach wielomandatowych. W ten sposób praktycznie pozbawia się mandatów mniejsze partie, nawet jeśli przekraczają one próg procentowy uprawniający je do uczestniczenia w rozdziale mandatów.

Przykładowo: jeśli na danym obszarze wybieranych jest 20 parlamentarzystów, a partie uzyskują  poparcie: 50 tys. głosów (A), 20 tys. głosów (B), 15. tys. głosów (C), 10 tys. głosów (D), to, gdy obszar ten będzie jednym okręgiem, partia A uzyska – według tzw. metody d’Hondta – 11, a partia D 2 mandaty. Natomiast, jeśli zostanie on podzielony na cztery okręgi, w których wybiera się po pięciu parlamentarzystów, partia D nie uzyska żadnego mandatu, natomiast partia A otrzyma 12 mandatów.

Wielkość okręgów wyborczych wpływa też na wynik partii średniej wielkości. W podanym przykładzie w pierwszym wariancie partie B i C wprowadzą do parlamentu odpowiednio 4 i 3 posłów, natomiast w drugim wariancie po 4 parlamentarzystów (to oznacza, że dwa mandaty partii D przypadną po równo partii A i C). W  kraju, w którym wybiera się 460 posłów, różnice powstałe w ten sposób mogą dotyczyć kilkudziesięciu mandatów, co w sposób istotny może przesądzić o kształcie politycznym parlamentu, a w konsekwencji o tym, które partie będą rządzić.

Wskazane dwa sposoby wpływania na rezultat wyborów nie wyczerpują katalogu środków, jakimi rządzące ugrupowania mogą zniekształcać wolę suwerena wyrażoną w wolnych wyborach. Zaliczają się one jednak do tych, które najłatwiej zastosować w polskim porządku prawnym. Nie istnieją bowiem skuteczne mechanizmy, które by przed nimi chroniły. By zapobiec ryzyku ich wykorzystania w praktyce, konieczne byłoby powierzanie określania granic i wielkości okręgów wyborczych apolitycznemu podmiotowi (np. centralnej komisji wyborczej złożonej z sędziów) albo wskazanie w Konstytucji, że ustawa w tej sprawie uchwalana jest kwalifikowaną większością głosów (np. 2/3), a zatem za zgodą znacznej części opozycji.