„Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane (...)”. Artykuł 14 Konstytucji RP interpretuje prof. zw. dr hab. Jacek Sobczak, prodziekan ds. nauki Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS.
Wolność prasy jest jedną z podstawowych zasad ustroju politycznego państwa, należy do idei przewodnich, na których oparta została jego konstrukcja prawno-ustrojowa. Wolność prasy jest pochodną wolności myśli, z której z kolei wynika wolność przekonań. Istotnym składnikiem tej wolności są prawa do wyrażania poglądów politycznych, kultywowania tradycji narodowych i wyznawania religii. Wolność myśli i wolność przekonań mogą znaleźć uzewnętrznienie tylko w przypadku istnienia wolności wypowiedzi. A wolność słowa w sposób naturalny przysługuje każdej jednostce ludzkiej.
Wolność wyrażania poglądów na łamach prasy i innych środków społecznego przekazu stanowi istotny element zasady zwierzchnictwa narodu (art 4 ust 1 konstytucji), albowiem pozwala obywatelom na świadomy i czynny udział w realizacji władzy państwowej. Wolność mediów nie sprowadza się więc do wolności upowszechniania własnych poglądów przez dziennikarzy za pomocą mediów, ale umożliwia obieg informacji i krytykę społeczną oraz utrudnia manipulację, w tym także prawem. Poza tym debata publiczna prowadzona za pomocą wolnych środków społecznego przekazu jest niezbędna dla funkcjonowania demokratycznego państwa prawa.
Obecna konstytucja daje rzeczywiste gwarancje dla wolności słowa, w przeciwieństwie do tej z 1952 r. Ówczesna ustawa zasadnicza „zapewniała obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji", ale te stwierdzenia miały charakter pustych deklaracji. Pod rządami konstytucji z 1952 r. wolność słowa, druku etc. była ograniczona. Istniała wszak cenzura, której obecna ustawa zasadnicza wprost zakazuje - a powstawanie i istnienie prasy zależne było od opartych na przesłankach politycznych decyzji aparatu administracyjnego.
Artykuł 14 obecnej konstytucji wyrażający zasadę wolności środków społecznego przekazu jest podstawą także takich obciążających państwo obowiązków, które nie wynikają z treści art 54 ust 1 konstytucji. Państwo ma nie tylko chronić tę wolność przez nieingerencję, ale również podejmować działania w sytuacji gdyby faktyczna wolność środków społecznego przekazu była zagrożona.
Komentarz był publikowany w Dzienniku Gazeta Prawna w dodatku wydanym z okazji 20-lecia Konstytucji RP (marzec 2017). Uniwersytet SWPS był partnerem tego wydania.
O autorze
prof. dr. hab. Jacek Sobczak – profesor prawa, Sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, znakomity ekspert w dziedzinie prawa prasowego i autorskiego oraz prawa ochrony własności intelektualnej. Naukowo zajmuje się także prawem konstytucyjnym, historią prawa i dziejami myśli prawniczej. Jest autorem komentarzy do prawa prasowego, prawa radiofonii i telewizji, a także ma w dorobku ponad 450 artykułów i rozpraw prawniczych. Członek wielu towarzyst naukowych, m.in. Polskiego Towarzystwa Prawa Konstytucyjnego, Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Polskiego Towarzystwa Prawa Sportowego. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego Prawa Prasowego.
Na Uniwersytecie SWPS pełni funkcję Prodziekana ds. nauki Wydziału Prawa oraz Kierownika Katedry Prawa Ochrony Własności Intelektualnej.
