„Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej.” - art. 8 ust. 2 Konstytucji RP interpretuje prof. dr hab. Hubert Izdebski, Dyrektor Instytutu Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie.
Przepis ten trzeba odczytywać w powiązaniu z art 178 ust. 1 odnoszącym się do niezawisłości sędziowskiej, jest kluczowym elementem naszego konstytucjonalizmu. Po raz pierwszy w historii stwierdzono, że niezawiśli sędziowie podlegają nie tylko ustawom, ale i konstytucji a zarazem zasadą jest, że przepisy ustawy zasadniczej stosuje się wprost. To tworzy porządek prawny całkowicie odmienny zarówno od tego z okresu Polski Ludowej, jak i z II Rzeczypospolitej (opartego na zasadzie prawnego prymatu ustawy, a nie konstytucji).
Oczywiście sąd może zastosować przepis konstytucji bezpośrednio pod warunkiem, że przepis ten jest „samowykonawczy", gdy na jego podstawie może skonstruować normę prawną - która w rezultacie będzie miała pierwszeństwo wobec przepisu ustawowego. Takich przepisów w naszej ustawie zasadniczej nie brakuje, przynajmniej w odniesieniu do praw osobistych czy politycznych obywateli.
O ile sądy mogą, a nawet powinny, stosować bezpośrednio przepisy konstytucji, inaczej jest z organami władzy wykonawczej. Zgodnie z art. 7 działają one, jak wszystkie organy władzy publicznej, na podstawie i w granicach prawa, lecz w obrębie władzy wykonawczej obowiązuje domniemanie konstytucyjności przepisów ustawowych. W tym sensie, inaczej niż trybunały i sądy, organy władzy wykonawczej nie mają kompetencji rozstrzygania bezpośrednio na podstawie konstytucji. W przeciwnym razie pogrążylibyśmy się w chaosie.
Domniemanie konstytucyjności określonych przepisów ustawowych może zostać obalone w sposób skoncentrowany i ogólny (kontrola abstrakcyjna, którą konstytuq'a przypisała Trybunałowi Konstytucyjnemu), ale i w sposób zdekoncentr¬wany, na użytek konkretnej sprawy - a to może czynić każdy sąd, zarówno administracyjny, jak i powszechny, nie mówiąc o Sądzie Najwyższym.
Dopóki trybunał był trybunałem, zdekoncentrowana kontrola konstytucyjności ustaw nie miała aż takiego znaczenia. Dziś, gdy rola sądu konstytucyjnego została zmarginalizowana, a co i rusz pojawiają się teksty naruszające podstawowe prawa i wolności, konstytucja może odżyć na każdej sali sądowej. Przynajmniej powinna - ale albo mamy konstytucjonalizm, albo powracamy do art.4 ust. 1 i art. 15 ust. 2 (po nowelizacji z 1976 r. art. 8 ust 1 i art. 20 ust. 2) konstytucji PRL: Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi wyraża suwerenne prawa narodu.
Nie ulega zaś wątpliwości, że w PRL nie było konstytucjonalizmu w takim znaczeniu, jakie jest właściwe demokracji konstytucyjnej.
Komentarz był publikowany w Dzienniku Gazeta Prawna w dodatku wydanym z okazji 20-lecia Konstytucji RP (marzec 2017). Uniwersytet SWPS był partnerem tego wydania.
O autorze
prof. dr. hab. Hubert Izdebski – prawnik, radca prawny, adwokat, wykładowca Szkoły Prawa Uniwersytetu SWPS. Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących prawa publicznego i jego styku z prawem cywilnym. Posiada ponad 30-letnie doświadczenie w przygotowywaniu projektów ustaw, pracy radcy prawnego i prowadzeniu spraw z zakresu prawa administracyjnego oraz konstytucyjnego. Koncentruje się na aksjologii i genezie rozwiązań prawnych, a także na problematyce zarządzania publicznego. Jest współtwórcą ustaw o samorządzie terytorialnym i szkolnictwie wyższym w Polsce. Brał udział w pracach nad reformą administracji publicznej w latach 90-tych XX wieku. Jest autorem projektu drugiej ustawy samorządowej dla Warszawy (1994). Współtworzył projekt ustawy o szkolnictwie wyższym (1989-90) oraz projekt ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (1995-2003).
Na Uiwersytecie SWPS pełni fukncję Dyrektora Instytutu Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie.
