Ryzyko ekonomiczne związane z krótkotrwałą niezdolnością do pracy, jaką może spowodować np. grypa zabezpieczane jest w ramach ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby i macierzyństwa. Nie każdy zatrudniony jest jednak ubezpieczony. Aby posiadać ubezpieczenie chorobowe, należy mieć tytuł ubezpieczenia, czyli wykonywać zatrudnienie lub inną działalność, których podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub daje uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności. Ubezpieczenie dobrowolne nie powstaje automatycznie, jak w przypadku pracowników, lecz wymaga złożenia wniosku.

Ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo podlegają np. pracownicy. Natomiast osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, a także osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie. Warto zauważyć, że na liście osób objętych ubezpieczeniem chorobowym nie ma w ogóle osób wykonujących pracę na podstawie umów o dzieło. Dzieło nie jest, co do zasady, tytułem ubezpieczenia społecznego.

Oprócz tego, że niezdolność do pracy musi powstać w czasie ubezpieczania społecznego wyjątkowo w określonym czasie po jego ustaniu (art. 7 ustawy zasiłkowej), aby uzyskać zasiłek chorobowy trzeba spełnić dodatkowe przesłanki. Po pierwsze mieć wymagany okres wyczekiwania, tzw. zasługę ubezpieczeniową, która polega na tym, że ubezpieczony obowiązkowo ma 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, a ubezpieczony dobrowolnie ma 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Tylko niektóre osoby mają prawo do zasiłku od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego, np. absolwenci szkół lub uczelni lub osoby, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, które zostały objęte ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej.

Warto pamiętać, że chorym pracownikom, a więc osobom, które wykonują pracę na podstawie stosunku pracy, przysługuje wynagrodzenie chorobowe za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek: choroby – trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego (art. 92.k.p.) w wysokości 80 proc. wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu. Za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia, zasiłek nie przysługuje. Okresy te wlicza się jednak do okresu zasiłkowego to jest okresu, przez który można pobierać zasiłek, co skraca czas jego pobierania.

Fakt czasowej niezdolności do pracy, czyli choroby uniemożliwiającej wykonywanie pracy stwierdza lekarz. Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia do wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub o konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, miedzy innymi lekarza, po złożeniu oświadczenia, że zobowiązuje się do przestrzegania zasad orzekania o czasowej niezdolności do pracy i wykonywania obowiązków wynikających z przepisów ustawy i przepisów o ochronie danych osobowych. Zaświadczenie lekarskie jest wystawiane zgodnie ze wzorem ustalonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w formie dokumentu elektronicznego podpisanego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wystawiający zaświadczenie lekarskie przekazuje zaświadczenie lekarskie na elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych udostępnia bezpłatnie zaświadczenie lekarskie płatnikowi składek na profilu informacyjnym płatnika składek, nie później niż w dniu następującym po dniu otrzymania zaświadczenia lekarskiego.

Warto zauważyć, że prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży - nie dłużej niż przez 270 dni. Miesięczny zasiłek wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Oprócz przesłanek pozytywnych istnieje również szereg okoliczności, które wyłączają prawo do świadczenia np. zasiłek nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane, jak również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, czy urlopu wychowawczego (zob. art. 12 i następne ustawy zasiłkowej). Ponadto, z czego nie wszyscy zdaja sobie sprawę, ubezpieczony, wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku za cały okres tego zwolnienia. Jeśli zatem oprócz np. umowy o pracę osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia, to powinna w okresie zwolnienia powstrzymać się również od tego dodatkowego zajęcia zarobkowego.