Tajemnicą związaną z wykonywaniem zawodu jest tajemnica określona w przepisach szczególnych, które regulują wykonywanie pewnych zawodów (lekarz, psycholog, adwokat), a także tajemnica, która może wynikać z przyjętego przez daną osobę zobowiązania do nieujawniania lub niewykorzystywania informacji, z którą zapoznał się w związku z wykonywaną pracą (psychoterapeuta).

Ustawa o zawodzie psychologa zawiera w art. 14 obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej oraz wyjątki od jej zachowania. Wyjątkiem jest m.in. poważnie zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób. Dla porównania art. 14 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zawiera szerszy katalog wyłączeń z zachowania tajemnicy zawodowej, do których wlicza się m.in. obowiązek lekarza zgłoszenia inspektorowi sanitarnemu czy innemu właściwemu organowi sytuacji, w których podejrzewa lub rozpoznał zakażenie, chorobę zakaźną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej (art. 21 ustawy z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi tj.: Dz.U. z 2018 r. poz. 151), zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, czy też pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy.

Przepisy regulujące tajemnicę zawodową i zwolnienia z jej zachowania zawarte są również w art. 50 ustawy z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tj.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1878). Z obowiązku zachowania tajemnicy przez osobę wykonującą czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego zwalnia sytuacja, gdy osoba ta informuje:

1. lekarza sprawującego opiekę nad osobą z zaburzeniami psychicznymi,
2. właściwe organy administracji rządowej lub samorządowej co do okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej,
3. osoby współuczestniczące w wykonywaniu czynności w ramach pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne,
4. Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Agencje Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Policji, Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu i ich upoważnionych pisemnie funkcjonariuszy lub żołnierzy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych,
5. policjanta, upoważnionego pisemnie przez kierownika jednostki organizacyjnej Policji, prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze w zakresie poszukiwań i identyfikacji osób.

Sąd i prokuratura mogą zwolnić psychologa, psychoterapeutę z obowiązku dotrzymania tajemnicy zawodowej. Na postawie art. 180 Kodeksu postepowania karnego osoby obowiązane do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Wystarczającym argumentem do zwolnienia z tajemnicy przez prokuratora czy sąd jest uznanie, że zeznanie psychologa (psychoterapeuty) objęte tajemnicą może przyczynić się do dokonania prawdziwych ustaleń faktycznych i podjęcia właściwego rozstrzygnięcia. Po wydaniu postanowienia w przedmiocie zwolnienia z obowiązku tajemnicy osoba, wobec której wydano postanowienie nie może odmówić złożenia zeznań.

W sprawach cywilnych, na podstawie art. 261 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego psycholog i psychoterapeuta mogą odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. W takiej sytuacji sąd nie ma uprawnień do zwolnienia świadka z zachowania tajemnicy zawodowej, bowiem Kodeks postępowania cywilnego (w przeciwieństwie do Kodeksu postępowania karnego) nie przewiduje instytucji zwolnienia z zachowania tajemnicy zawodowej.

Wątpliwości pojawiają się w przypadku, gdy to pacjent, będący stroną, zwalnia z tajemnicy. Pojawia się wówczas pytanie czy psycholog, psychoterapeuta może w takiej sytuacji zasłaniać się nadal tajemnicą, czy powinien zeznawać. Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta jednym z wyłączeń jest zwolnienie z tajemnicy przez samego pacjent lub jego przedstawiciela ustawowego. Zatem można przyjąć, że w przypadku spraw cywilnych pacjent może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy.

Szczególnym rodzajem tajemnicy jest tajemnica zawarta w art. 52 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Nakazuje ona zachowanie w tajemnicy okoliczności przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego. Ten rodzaj tajemnicy ma charakter bezwzględny, oznacza to, że nie jest możliwe zwolnienie z niej w trybie art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego.

Zawsze wyłączenie z tajemnicy następuje w sytuacji, gdy zagrożone jest zdrowie, życie pacjenta lub innych osób. Bowiem życie i zdrowie uznawane są za najwyższe wartości. Zatem psycholog/psychoterapeuta nie powinien mieć wątpliwości, co jest ważniejsze zachowanie tajemnicy czy ratowanie życia, zdrowia pacjenta lub innych osób i jak należy postąpić w danej sytuacji. Gdy psycholog lub psychoterapeuta dowiaduje się więc o przemocy w rodzinie, nie może tego zbagatelizować.