Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej – czym jest?

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jest to jedno z obowiązkowych ubezpieczeń. Jego zakres reguluje Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. – Każdy posiadacz pojazdu mechanicznego ma obowiązek posiadania ubezpieczenia komunikacyjnego OC. Celem tego ubezpieczenia jest zabezpieczenie interesów osób trzecich, które mogą ucierpieć w razie wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez ubezpieczonego. W praktyce często niełatwo uzyskać rekompensatę szkody, a same towarzystwa ubezpieczeniowe niechętnie wypłacają należne odszkodowania – zaznacza dr Olga Piaskowska.

Zadośćuczynienie a odszkodowanie – co należy wiedzieć?

W pierwszej kolejności należy rozróżnić zadośćuczynienie od odszkodowania. Oba te świadczenia przysługują poszkodowanemu z ubezpieczenia OC sprawcy, np. z OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. – Zadośćuczynienie należy się za doznaną w wyniku zdarzenia krzywdę, ból i cierpienie zarówno psychiczne (lęki, ataki paniki, brak snu, koncentracji, obawa o przyszłość itp. wywołane wypadkiem), jak i fizyczne (złamana w wyniku wypadku ręka, noga, kręgosłup, potłuczenia itd.), a więc ma ono charakter niemajątkowy.  Kwestię zadośćuczynienie za doznaną krzywdę i cierpienie fizyczne oraz psychiczne reguluje art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego – tłumaczy Jerzy Klimkowski. – Natomiast odszkodowanie należy się za wyrządzenie szkody majątkowej, np. uszkodzony samochód, ubranie, telefon. Odszkodowanie obejmuje również zwrot kosztów: leczenia, dojazdów do placówek medycznych, rehabilitacji, lekarstw, zdrowego odżywiania itd. Kwestię odszkodowania reguluje art. 444 § 1 kodeksu cywilnego – dodaje.

OC – jakie obowiązki ma ubezpieczyciel?

Umowa ubezpieczenia OC w praktyce reguluje prawa i obowiązki klientów i ubezpieczyciela. Wszystko ma być jasne i przejrzyste. W praktyce zakres obowiązków ubezpieczycieli budzi wiele wątpliwości. Często wykorzystują oni swoją silniejszą pozycję, aby nie tylko bronić się przed nadużyciami klientów, lecz także ograniczać swoją odpowiedzialność względem nich. – Ubezpieczyciel zobowiązany jest w praktyce do zapłaty odszkodowania (art. 822 k.c.), które powinno spełniać pewne kryteria. Po pierwsze, powinno ono pozwolić na przywrócenie pojazdu do stanu poprzedniego (a zatem do takiego, jaki pojazd posiadał przed zdarzeniem). Po drugie, odszkodowanie ma na celu wyrównanie tzw. szkody ekonomicznej i wydatków, które są niezbędne dla naprawy pojazdu. Po trzecie, powinno pokryć wszelkie wydatki, jakie w związku ze zdarzeniem poszkodowany poniósł (np. koszty najmu pojazdu zastępczego) – zaznacza dr Piaskowska.

Zaniżone odszkodowanie z OC – co robić?

Poszkodowani nierzadko otrzymują mocno zaniżone odszkodowanie lub zadośćuczynienie. – Ze statystyk wynika, że odszkodowania i zadośćuczynienia zasądzane przez sądy w Polsce są średnio trzykrotnie wyższe o tych wypłacanych przez ubezpieczycieli w procesie likwidacji szkód – potwierdza r.pr. Klimkowski.

– Z Kodeksu cywilnego (art. 363 k.c.) wynika, że poszkodowany powinien w każdym przypadku otrzymać pełną rekompensatę poniesionej szkody. W praktyce często istnieje na tym tle spór między ubezpieczycielem a poszkodowanym. Przedstawiona przez ubezpieczyciela kalkulacja naprawy nie pokrywa bowiem w całości szkody. Warto pamiętać, że jeśli nie zgadzamy się ze stanowiskiem ubezpieczyciela, możemy się od jego wyceny odwołać. W każdym przypadku ubezpieczyciel ma obowiązek pouczyć nas, w jaki sposób to zrobić. Wiele spraw na tym tle kończy swój finał w sądach, gdzie poszkodowani dochodzą swoich praw – dodaje dr Piaskowska.

Istnieje wiele orzeczeń sądów, które odnoszą się do wydatków zaliczonych przez poszkodowanego do szkody, a nieuwzględnionych przez ubezpieczyciela, np. koszty najmu pojazdu zastępczego. – W niedawno wydanej uchwale Sąd Najwyższy przesądził, że odpowiedzialność ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego obejmuje także celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w okresie przedłużającej się naprawy, chyba że są one następstwem okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi poszkodowany lub osoba trzecia (uchwała SN z 15.02.2019 r., III CZP 84/18). Sądy rozstrzygały także kwestie dotyczące części zamiennych, które powinny zostać użyte podczas naprawy, czy należy uwzględnić nowe części (i ich wartość), czy też wartość części używanych, skoro uszkodzony pojazd nie jest nowy. Warto jednak mieć na uwadze, że należne poszkodowanemu odszkodowanie jest zależne od wielu zmiennych, a przede wszystkim okoliczności konkretnego przypadku (miejsca zdarzenia, kosztów naprawy, dodatkowych wydatków etc.). Każda sprawa jest indywidualna – stwierdza dr Piaskowska.

Czy warto mieć pełnomocnika przed sądem?

Czy w powyższych sytuacjach warto dochodzić swoich praw na własną rękę, czy lepiej polegać na pełnomocniku, który będzie reprezentować nasze interesy przed sądem? – W polskim prawie cywilnym nie ma przymusu radcowsko-adwokackiego w postępowaniu sądowym (wyjątkiem jest reprezentacja przed Sądem Najwyższym). Oznacza to, że poszkodowany może teoretycznie występować bez pełnomocnika. Ze względu na skomplikowany charakter postępowania, w tym dowodowego, nie zalecam takich działań. Dlaczego? Aby udowodnić wysokość roszczenia (odszkodowania lub zadośćuczynienia), obligatoryjnie należy powołać biegłego sądowego do jego wyliczenia. Nie wystarczy np. kalkulacja sporządzona przez serwis naprawczy. Taka opinia traktowana jest przez sąd jako dokument prywatny i niewiele wnosi do sprawy. W przypadku niekorzystnej opinii biegłego sądowego należy wnieść zarzuty, a do tego wymagana jest specjalistyczna wiedza – zaznacza r.pr. Klimkowski.

Zadośćuczynienie dla bliskich ofiar – komu i w jakiej sytuacji się należy?

– Zgodnie z art. 446 par. 4 kodeksu cywilnego osoby najbliższe dla zmarłego mogą żądać od ubezpieczyciela sprawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Osoba najbliższa to nie tylko mąż lub żona, rodzic, dziecko zmarłego, lecz także konkubent, czy były małżonek, jeśli faktycznie łączyła go silna więź emocjonalna ze zmarłym. Ocena, kto jest osobą najbliższą pozostaje w gestii sądu, ustawodawca tego nie reguluje – podkreśla r.pr. Klimkowski.

Jeśli poszkodowany przeżył wypadek komunikacyjny, lecz jego stan wymaga opieki i pomocy, bliscy mogą starać się o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. „Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu” – tak brzmi treść uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 27 marca 2018 roku (sygn. akt: III CZP 36/17).

Nie ulega wątpliwości, że decyzja ubezpieczyciela o wypłacie odszkodowania lub zadośćuczynienia, nie jest ostateczna. Gdy nie jest ona sprawiedliwa, poszkodowani lub ich bliscy mają do dyspozycji wiele instrumentów prawnych, które pozwolą im zabezpieczyć swoje interesy, o czym zawsze powinni pamiętać.