Osoba poniżej 18 roku życia nie może decydować w pełni o sobie. Nawet, a może przede wszystkim, w kontekście samodzielnego podejmowania decyzji o leczeniu. Młoda dziewczyna, aby udać się do ginekologa, potrzebuje zgody rodzica lub opiekuna prawnego. Czy istnieją wyjątki od tej reguły? Jak wygląda badanie? Co się dzieje, gdy do specjalisty wspomnianej profesji przychodzi małoletnia poniżej 16 roku życia? Niuanse sprawy wyjaśnia Wioleta Strzelczyk, ekspertka w dziedzinie prawa cywilnego i medycznego.
Dwie kategorie wiekowe
W przypadku potrzeby wizyty u ginekologa, najbardziej pożądaną sytuacją jest taka, gdy małoletnia poniżej 18 roku życia udaje się tam wraz z rodzicem/ opiekunem prawnym i za ich zgodą lekarz dokonuje diagnozy, badania, ewentualnie leczenia. Jest to konieczne, gdyż osoba poniżej 18 roku nie może samodzielnie podejmować decyzji o sposobie swojego leczenia. W tej sytuacji należy przede wszystkim rozróżnić dwie kategorie wiekowe rozpoznawane przez prawo. Jedną z nich są małoletni pomiędzy 16 a 18 rokiem życia, drugą małoletni poniżej 16 roku życia.
Różnica w przekazywaniu informacji
W przypadku wizyty u ginekologa małoletniej pomiędzy 16 a 18 rokiem życia wymagana jest tzw. zgoda podwójna. Co to znaczy? To znaczy, że na wszystkie działania podejmowane przez lekarza konieczna jest zgoda rodzica/ przedstawiciela prawnego oraz osoby badanej. Także wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia pacjentki, rozpoznania, proponowanych oraz możliwych metod diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniach lekarz przekazuje zarówno rodzicowi/ przedstawicielowi prawnemu, jak również badanej małoletniej. W przypadku małoletniej poniżej 16 roku życia, wszelkie informacje przekazywane są wyłącznie rodzicowi/ opiekunowi prawnemu i to on decyduje, czy poinformuje o tym pacjentkę. Pacjentka poniżej 16 roku życia ma prawo jedynie do uzyskania od lekarza wymienionych powyżej informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.
Intymność vs. wiek vs. prawo
Należy pamiętać, że praktycznie w każdej sytuacji jest wymagane, aby zgodę na wszelkie czynności lecznicze, w tym na badanie małoletniej bez obecności osób trzecich, wyraził rodzic lub opiekun prawny. Małoletni pacjent pomiędzy 16 a 18 rokiem życia może poprosić o przeprowadzenie badania w warunkach, które zagwarantują mu intymność, czyli bez obecności rodziców/ opiekunów prawnych. Skoro małoletni po ukończeniu 16 roku życia może współdecydować o swoim leczeniu, to tym bardziej ma prawo do zachowania intymności podczas badania. Lekarz powinien uszanować wolę małoletniej i poprosić rodziców/ opiekunów prawnych o opuszczenie gabinetu, na co mogą oni oczywiście nie wyrazić zgody. Jeśli chodzi o osoby poniżej 16 roku życia, obecność rodzica/ opiekuna prawnego podczas wizyty u ginekologa będzie raczej regułą. Oczywiście prawo do intymności przysługuje również osobom poniżej 16 roku życia, jednak zależeć ona będzie od wieku dziecka i rodzaju wykonywanego zabiegu. Rodzic/ opiekun prawny ma jednak prawo do niewyrażenia na to zgody i wówczas badanie przeprowadzane zostanie w jego obecności.
Wyjątki od reguły
Jeżeli rodzic/ opiekun prawny nie wyrazi zgody na przeprowadzenie badania, zabiegu ginekologicznego lub nawet wizyty u ginekologa, a mimo to lekarz podejmie działania, będą one działaniami bezprawnymi. Od tej zasady istnieje jeden wyjątek. W sytuacji, w której do lekarza zgłosi się małoletnia pomiędzy 16 a 18 rokiem życia lub małoletnia poniżej 16 roku życia i poinformuje go, że rodzic/ przedstawiciel ustawowy nie wyraża zgody na wizytę, lekarz ma prawo do oceny stanu zdrowia małoletniej. Jeżeli uzna on, że stan zdrowia badanej może powodować zagrożenie zdrowia lub życia i konieczne jest wykonanie zabiegu (np. w sytuacji podejrzenia ciąży, podejrzenia popełnienia przestępstwa (gwałtu) czy rozpoczęcia ryzykownego współżycia), może on bezpośrednio zwrócić się do sądu opiekuńczego i uzyskać zgodę na przeprowadzenie zabiegu. Po uzyskaniu zgody, ma prawo przeprowadzić zabieg nawet wbrew woli rodzicom/ przedstawicielom prawnym.
Sytuacja nagła
W wyjątkowej sytuacji, gdy nie ma możliwości porozumienia się z rodzicem/ przedstawicielem ustawowym lub nie wyrażają oni zgody na leczenie, lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innego świadczenia zdrowotnego o podwyższonym ryzyku, bez uzyskiwania ich zgody. Musi jednak być to sytuacja nagła, która zostanie przez lekarza zakwalifikowana jako niebezpieczeństwo utraty przez pacjenta życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju zdrowia. Wówczas lekarz może przeprowadzić wszelkie czynności o podwyższonym ryzyku, nawet bez uzyskania zgody rodziców/opiekuna prawnego lub sądu opiekuńczego. Istnieje jednak wyjątek w opisanych powyżej kategoriach wiekowych. Odnosi się on do podejmowania zgody w aspekcie wykonania zabiegu usunięcia ciąży, jeżeli oczywiście zabieg ten jest zgodny z prawem (tj. ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej; badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu; zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego). W takiej sytuacji, gdy małoletnia ukończy 13 lat, na wykonanie zabiegu również potrzebna jest zgoda podwójna, czyli zgoda ciężarnej małoletniej oraz rodzica/opiekuna prawnego. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, natomiast sama małoletnia ma prawo do wyrażenia opinii, która jednak nie musi być przez sąd uwzględniona. Z dniem ukończenia 18 roku życia pacjent osiąga pełnoletność i sam decyduje o sposobie swojego leczenia
Wioleta Strzelczyk – ukończyła z wynikiem bardzo dobrym studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu SWPS. W pracy magisterskiej zajmowała się tematyką funkcjonowania sądownictwa krajowego w relacji do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W trakcie studiów udzielała porad prawnych z zakresu prawa cywilnego w Studenckiej Poradni Prawnej Uniwersytetu SWPS. Jest także absolwentką kierunku zarządzania Politechniki Wrocławskiej. Posiada kilkuletnie doświadczenie zdobywane w warszawskich kancelariach prawniczych, w których zajmowała się między innymi sprawami z zakresu szeroko rozumianego prawa cywilnego, prawa gospodarczego oraz prawa medycznego. Współpracuje z Kancelarią Prawną ATS. Pracuje nad doktoratem z zakresu prawa medycznego. Prywatnie miłośniczka książek, podróży oraz zwierząt, angażująca się w ochronę ich praw.
