Finansowanie społecznościowe (ang. crowdfunding) stanowi jedną z form pozyskiwania finansowania na realizację różnego rodzaju projektów od szerokiego grona podmiotów zainteresowanych realizacją danego projektu. Projektem finansowanym przez crowdfunding może być w zasadzie dowolne przedsięwzięcie dotyczące np. biznesu, nauki czy kultury. Zbiórki na konkretne cele organizuje się na specjalnych platformach crowdfundingowych. Wspieranie projektu może być formą inwestycji, w wyniku której wpłacający środki stają się np. udziałowcami, albo wyrazem zaciekawienia lub sympatii dla projektu oraz jego autora.

W finansowaniu społecznościowym może uczestniczyć każdy – zarówno osoby motywowane chęcią bezinteresownej pomocy, pasjonaci danego projektu, jak i inwestorzy. Jednym z celów crowdfundingu jest pozyskanie jak największej liczby ambasadorów danego projektu i zdobycia kapitału na realizację określonych przedsięwzięć. Zależnie od tego, co stanowi główną motywację osób wspierających dany projekt, można wyróżnić kilka form finansowania społecznościowego.

1. Crowdfunding dotacyjny – nie występuje w nim świadczenie zwrotne na rzecz wpłacającego środki, a z perspektywy prawnej finansujący dokonuje darowizny na rzecz beneficjenta danej zbiórki. Najczęściej jest wykorzystywany w zbiórkach charytatywnych organizowanych przez takie platformy, jak: www.polakpomaga.pl, www.zrzutka.pl, www.siepomaga.pl.
2. Crowdfunding oparty na nagrodach – w zamian za wpłatę wpłacający środki otrzymuje określoną przez organizatora danej zbiórki nagrodę (np. przygotowywaną książkę, płytę z autografem czy kolekcjonerskie wydanie gry komputerowej). Wykorzystywany jest m.in. na takich platformach, jak: www.polakpotrafi.pl, www.wspieram.to, www.odpalprojekt.pl, www.patronite.pl, www.kickstarter.com.
3. Crowdfunding pożyczkowy – podmioty korzystające z określonego finansowania zobowiązują się do zwrotu wpłaconej przez inwestorów kwoty wraz z ustalonymi odsetkami (np. www.crowdy.pl, www.kokos.pl czy www.lendingclub.com).
4. Crowdfunding udziałowy – inwestor w zamian za wpłatę środków finansowych otrzymuje pakiet udziałów w spółce oraz związane z nim prawa korporacyjne (np. prawo głosu i prawo do dywidendy). Najpopularniejsze platformy oferujące crowdfunding inwestycyjny w Polsce to: www.beesfund.pl, www.findfunds.pl, www.fundedbyme.com, www.crowdway.pl, www.crowdconnect.pl.

O ile pasjonaci finansowania społecznościowego doszukują się źródeł tego rodzaju działalności już w XVIII-wiecznych modelach subskrypcji na dzieła znanych artystów czy w XIX-wiecznej zbiórce na budowę Statuy Wolności (zob. np.: https://www.bbc.com/news/magazine-21932675), to jeszcze do niedawna finansowanie społecznościowe w biznesie było wykorzystywane w relatywnie niewielkim zakresie.

Dzisiaj crowdfunding (w szczególności pożyczkowy i udziałowy) stanowi poważną konkurencję dla tradycyjnych źródeł finansowania przedsiębiorstw. Korzystają z niego zarówno młode startupy we wczesnej fazie rozwoju, jak i większe firmy o ugruntowanej pozycji na rynku. Wystarczy wskazać, że podaż kapitału dostępnego przez platformy społecznościowe nie przekraczała 1 mld dolarów w 2010 r., a od tego czasu rośnie wykładniczo. PwC i Bank Światowy prognozują wzrost obrotów w tym kanale finansowania społecznościowego nawet do 490 mld dolarów do 2025 r. Wzrost jest imponujący, warto więc wiedzieć, co stanowi o sile finansowania społecznościowego. Najszybciej obecnie rozwijają się platformy umożliwiające dostęp do finansowania społecznościowego w celach inwestycyjnych, tj. crowdfunding pożyczkowy i udziałowy. Te rodzaje finansowania społecznościowego jako stanowiące alternatywną formę finansowania dla startupów, małych i średnich przedsiębiorstw są też przedmiotem zainteresowania prawodawców.

Finansowanie społecznościowe w coraz większym stopniu stanowi rodzaj pośrednictwa, w którym dostawca usług finansowania społecznościowego, bez przyjmowania na siebie ryzyka, obsługuje ogólnodostępną platformę cyfrową, aby kojarzyć lub ułatwiać kojarzenie potencjalnych inwestorów lub pożyczkodawców z przedsięwzięciami gospodarczymi ubiegającymi się o finansowanie. Takie finansowanie może przyjmować formę pożyczek bądź nabywania zbywalnych papierów wartościowych czy też innych instrumentów dopuszczonych na potrzeby finansowania społecznościowego.

Mówiąc o mechanizmie działania finansowania społecznościowego, należy wskazać jego cechy podstawowe. Po pierwsze, świadczenie usług finansowania społecznościowego wiąże się na ogół z udziałem trzech rodzajów podmiotów: właściciela projektu przedstawiającego projekt do sfinansowania, inwestorów finansujących przedstawiony projekt oraz organizacji pośredniczącej w formie dostawcy usług finansowania społecznościowego, który łączy właścicieli projektów i inwestorów za pomocą platformy internetowej.

Oprócz zapewnienia alternatywnego źródła finansowania, w tym kapitału wysokiego ryzyka, finansowanie społecznościowe oferuje inne korzyści. Może stanowić sposób weryfikacji pomysłu przedsięwzięcia gospodarczego, dawać przedsiębiorcom dostęp do dużej grupy osób, które przekazują spostrzeżenia i informacje, a także być narzędziem marketingowym. Tym samym finansowanie społecznościowe ułatwia weryfikację pomysłu biznesowego, a jednocześnie umożliwia pozyskanie potencjalnych klientów, będących jednocześnie ambasadorami danej marki bądź projektu. Dla sukcesu działalności crowdfundingowych szczególnie ważne jest dotarcie do jak największej liczby zainteresowanych potencjalnych inwestorów w możliwie jak najkrótszym czasie. To z kolei oznacza, że im szerzej zakrojona (najlepiej o charakterze międzynarodowym) jest działalność danej platformy crowdfundingowej, tym łatwiej i efektywniej można prowadzić daną kampanię.

Finansowanie społecznościowe powstawało niejako „obok” regulacji prawnych i to zjawisko przez lata nie zostało szczegółowo uregulowane. W zależności od rodzaju przeprowadzanego projektu do danej kampanii finansowania społecznościowego znajdowały zastosowanie przepisy ustawy o zbiórkach publicznych, przepisy kodeksu cywilnego (dotyczące zasad zawierania umowy darowizny, umowy pożyczki, umowy sprzedaży czy umowy przedsprzedaży), przepisy kodeksu spółek handlowych (w zakresie nabywania akcji lub udziałów) oraz – przede wszystkim – przepisy prawa rynków kapitałowych, zgodnie z którymi obowiązki dotyczące sporządzenia prospektu nie mają zastosowania do oferty publicznej papierów wartościowych o łącznej wartości mniejszej niż 1 mln euro (ograniczenie to oblicza się za okres 12 miesięcy). Dla działalności platform crowdfundingowych kluczowe jest również stanowisko KNF dotyczące definicji usługi oferowania instrumentów finansowych z 9 kwietnia 2020 r.

O ile w przypadku crowdfundingu prawo przez długi czas pozostawało niejako parę kroków za potrzebami biznesu i inwestorów, a i tak następował rozwój tego rodzaju działalności, to z czasem okazało się, że sprawne pozyskiwanie kapitału na rynkach unijnych może być utrudnione ze względu na brak jednolitych wymagań prawnych w systemach poszczególnych krajów członkowskich. W wyniku arbitrażu regulacyjnego przedsiębiorcy poszukujący finansowania często decydowali się na zrealizowanie swojej kampanii na obszarze innych jurysdykcji (np. w Stanach Zjednoczonych lub krajach azjatyckich). Chcąc rozwiązać ten problem i wyjść naprzeciw potrzebom podmiotów prowadzących platformy crowdfundingowe, w UE zdecydowano się na stworzenie jednolitych ram prawnych określających zasady prawa i obowiązki podmiotów zaangażowanych w finansowanie społecznościowe [zob. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z 7 października 2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) 2017/1129 i dyrektywę (UE) 2019/1937, dalej: Rozporządzenie 2020/1503].

Nowe unijne przepisy wejdą w życie 10 listopada 2021 r. i obejmą swoim zakresem wyłącznie przypadki crowdfundingu pożyczkowego oraz udziałowego (o ile dotyczy on zbywalnych papierów wartościowych), tj. te rodzaje finansowania społecznościowego, które mogą służyć przedsiębiorstwom za alternatywne źródło pozyskania kapitału inwestycyjnego. Spoza zakresu Rozporządzenia 2020/1503 zostały wyjęte platformy działające w obszarze kryptoaktywów. Co najbardziej istotne z perspektywy podmiotów zainteresowanych uzyskaniem finansowania – w ramach kampanii crowdfundingowych możliwe będzie pozyskanie do 5 mln euro (czyli ponad 20 mln zł!) w okresie 12 miesięcy bez konieczności sporządzenia prospektu emisyjnego, z zastrzeżeniem, że Rozporządzenie 2020/1503 przewiduje możliwość wprowadzenia – na zasadzie wyjątku i na czas nie dłuższy niż 24 miesiące – niższego progu w tych państwach członkowskich, w których próg wartości, powyżej którego należy publikować prospekt emisyjny wynosi obecnie poniżej 5 000 000 euro (tak jest np. w Polsce).

Udane procesy pozyskiwania kapitału w ramach finansowania społecznościowego nie byłyby możliwe bez zaangażowanych inwestorów. Ustawodawca unijny w ramach Rozporządzenia 2020/1503 przewidział wiele przepisów mających na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony tych inwestorów przez nałożenie odpowiednich wymogów formalnych na dostawców platform crowdunfingowych (np. wymogi dotyczące ładu korporacyjnego dla spółki-operatora platformy crowdfundingowej, konieczność wdrożenia polityk zapobiegającym konfliktom interesów oraz specjalne procedury rozpatrywania skarg czy procedurę doboru i weryfikacji podmiotów wykonujących zadania w ramach outsourcingu), jak i zapewnioną inwestorom gwarancję uzyskania odpowiedniego poziomu informacji (np. konieczność karty kluczowych informacji inwestycyjnych czy uzyskania informacji o ryzyku inwestycyjnym zależnie od rodzaju klienta).

Nowe rozporządzenie nakłada również dodatkowe obowiązki na samych dostawców platform crowdunfingowych. Podmioty te nie będą podlegać przepisom MIFID II (tj. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE), jednak będą zobowiązane uzyskać odpowiednie zezwolenie od KNF na prowadzenie działalności jako dostawca usług finansowania społecznościowego. Dzięki temu będą mieli jednak możliwość prowadzenia działalności transgranicznie na terenie całej UE. Dodatkowo dostawcy platform crowdfundingowych będą mogli prowadzić rynek wtórny dla papierów wartościowych i pożyczek oferowanych pierwotnie na prowadzonej platformie finansowania społecznościowego, co zapewni dodatkowy rynek zbytu dla inwestorów.

Z pewnością nowe ramy regulacyjne dla finansowania społecznościowego wpłyną na rynek inwestycyjny w Polsce. Po pierwsze, zmiany regulacyjne powinny wywrzeć wpływ na dalszą profesjonalizację działań wśród dostawców platform crowdunfingowych, jak i zwiększenie skali działalności tych największych podmiotów. Zgodnie z zasadą „zwycięzca bierze wszystko” należy spodziewać się wzrostu konkurencji i umiędzynarodowienia rynku. Dodatkowo na rynek finansowania społecznościowego prawdopodobnie w coraz większym stopniu będą wchodzić gracze instytucjonalni (np. banki i fundusze inwestycyjne). Po drugie, zwiększenie limitu maksymalnej kwoty możliwej do uzyskania w ramach finansowania społecznościowego ułatwi małym i średnim spółkom pozyskanie kapitałów potrzebnych im na rozwinięcie działalności. Analogicznie wpłynie to na spektrum oferowanych projektów inwestycyjnych oraz umożliwi inwestorom udział w bardziej różnorodnych projektach. Po trzecie, operatorzy platform crowdunfingowych będą zmuszeni przygotować swoją działalność do nowych wymogów regulacyjnych, co może stanowić pewne wyzwanie regulacyjne.

Bezsprzecznie jednak warto obserwować zmiany zachodzące na polskim rynku finansowania społecznościowego projektów inwestycyjnych – prawdopodobnie wiele ciekawego wydarzy się na tym rynku w najbliższej przyszłości. Trzymam kciuki za dalszy szybki rozwój tego segmentu biznesu.