Nie budzi wątpliwości, że ukończenie studiów prawniczych daje wiele możliwości. Poniżej przedstawione zostały wybrane ścieżki kariery prawniczej. Tekst jest adresowany zarówno do tych, którzy myślą o rozpoczęciu studiów prawniczych, jak i do studentów prawa, a ponadto do tych, którzy ukończyli studia prawnicze, ale nie mają pomysłu, jak wykorzystać swoje wykształcenie.

Kim jest asystent sędziego, kto i jak może nim zostać?

Zgodnie z art. 155 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 217, z 2022 r. poz. 2642, z 2023 r. poz. 289, 614, 1030, 1429, 1606, 1615, 1860, dalej u.s.p.) asystent sędziego wykonuje czynności zmierzające do przygotowania spraw sądowych do rozpoznania oraz czynności z zakresu działalności administracyjnej sądów, o której mowa w art. 8 pkt 2 tej ustawy. Jak wynika z 155 § 1 wskazanej ustawy na stanowisku asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto: 

1. jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2. jest nieskazitelnego charakteru;
3. ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4. ukończył 24 lata. 

Ponadto z przepisu wynika, że nabór kandydatów następuje w drodze konkursu, który ma na celu wyłonienie kandydata o największej wiedzy i najwyższych kwalifikacjach, predyspozycjach i zdolnościach ogólnych, niezbędnych do wykonywania obowiązków asystenta sędziego. 

Konkurs organizuje prezes sądu, informując o nim przez umieszczenie ogłoszenia w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie sądu, we właściwym ze względu na siedzibę sądu urzędzie pracy, w Biuletynie Informacji Publicznej oraz może poinformować w inny sposób, w szczególności przez umieszczenie ogłoszenia w prasie. Konkurs przeprowadza komisja konkursowa powołana przez prezesa sądu. Szczegółowy tryb przeprowadzenia konkursu reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 października 2013 r. w sprawie przeprowadzania konkursu na stanowisko asystenta sędziego (Dz.U. 2013 poz. 1228). Z perspektywy kandydata na asystenta sędziego istotne jest, że konkurs składa się z trzech etapów: 

1. etapu pierwszego – wstępnej weryfikacji zgłoszeń kandydatów pod kątem spełnienia wymogów formalnych przystąpienia do konkursu;
2. etapu drugiego – testu obejmującego 36 pytań z zakresu prawa cywilnego i karnego oraz postępowania cywilnego i karnego, a także z pracy pisemnej na jeden z dwóch tematów z zakresu prawa cywilnego i prawa karnego, wybrany przez kandydata;
3. etapu trzeciego – rozmowy kwalifikacyjnej.

Zgodnie z art. 155 § 4 u.s.p. asystentowi sędziego przysługuje m.in. wynagrodzenie zasadnicze, którego wysokość wynika z Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 kwietnia 2023 r. w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów (Dz.U. 2023 poz. 660). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów ustala się w wysokości od 4300 zł do 6500 zł.

Jakie są obowiązki asystenta sędziego?

Zakres obowiązków asystenta sędziego reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie czynności asystentów sędziów (Dz.U. 2012 poz. 1270). Zgodnie § 2 tego aktu na zlecenie sędziego i pod jego kierunkiem asystent sędziego sporządza projekty zarządzeń, orzeczeń lub ich uzasadnień. Na zlecenie sędziego asystent sędziego samodzielnie: 

1. dokonuje analizy akt sprawy we wskazanym zakresie;
2. kontroluje stan spraw odroczonych, zawieszonych lub oczekujących na podjęcie czynności przez sędziego albo sąd;
3. zwraca się do osób i instytucji o nadesłanie informacji lub dokumentów niezbędnych do przygotowania sprawy do rozpoznania;
4. sporządza odpowiedzi na pisma niebędące pismami procesowymi;
5. gromadzi, we wskazanym zakresie, orzecznictwo i literaturę przydatne do rozpoznawania spraw lub wykonywania innych zadań powierzonych sędziom w danym wydziale. 

W uzasadnionych wypadkach, jeżeli wymagają tego zasady sprawności, racjonalności lub ekonomicznego i szybkiego działania, sędzia może zlecić asystentowi sędziego także wykonanie innych czynności, niezbędnych do przygotowania spraw sądowych do rozpoznania.

Odrębne uregulowania dotyczące asystentów prokuratorów znajdują się w ustawie z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1360, 1429, 1860). Zgodnie z art. 175 tej ustawy asystent prokuratora w zastępstwie i na podstawie pisemnego upoważnienia prokuratora jest uprawniony do: 

1. wykonywania bieżących czynności nadzoru nad dochodzeniem;
2. przeprowadzania w toku postępowania przygotowawczego czynności procesowych:
   a. przesłuchania świadka,
   b. zatrzymania rzeczy i przeszukania,
   c. oględzin,
   d. eksperymentu. 

Asystent prokuratora wykonuje samodzielnie czynności administracyjne związane z prowadzeniem i nadzorowaniem postępowań przygotowawczych oraz z przygotowaniem decyzji kończących te postępowania.

Na stanowisku asystenta prokuratora może być zatrudniony ten, kto:

1. posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, a także nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego;
2. jest nieskazitelnego charakteru;
3. ukończył wyższe studia w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia uznane w Polsce;
4. ukończył 24 lata.

Aplikacja – od czego zacząć?

Rozpoczęcie aplikacji wymaga uprzedniego podejścia do egzaminu wstępnego. Magister prawa może wziąć udział w naborze na aplikację, a szczegółowe informacje dotyczące naboru i zasad prowadzenia konkursów określają ustawy: 

• z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1166, z 2023 r. poz. 1860, dalej u.r.p.);
• z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1184, 1268, z 2023 r. poz. 1860, dalej PrAdw);
• z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1799, z 2023 r. poz. 1394, 1615, dalej Pr Not);
• z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1366, z 2021 r. poz. 21, dalej u.KSSiP);
• z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1691, 1860, dalej u.k.s.).

Przepisy dotyczące aplikacji radcowskiej znajdują się w art. 32 i n. u.r.p. Wynika z nich m.in., że nabór na aplikację radcowską przeprowadza się w drodze egzaminu wstępnego na aplikację radcowską. Egzamin wstępny polega na sprawdzeniu wiedzy kandydata na aplikanta radcowskiego, z zakresu: materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowoadministracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sądów i prokuratur, samorządu adwokackiego, radcowskiego i innych organów ochrony prawnej działających w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 339 u.r.p. egzamin wstępny polega na rozwiązaniu testu składającego się z zestawu 150 pytań zawierających po trzy propozycje odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa, oraz z karty odpowiedzi. Kandydat może wybrać tylko jedną odpowiedź, którą zaznacza na karcie odpowiedzi stanowiącej integralną część testu. Za każdą prawidłową odpowiedź kandydat uzyskuje 1 punkt. Pozytywny wynik z egzaminu wstępnego, uprawniający do rozpoczęcia aplikacji, otrzymuje kandydat, który uzyskał z testu co najmniej 100 punktów.

Podobne regulacje znajdują się w art. 75 i n. PrAdw; art. 71 Pr Not i art. 65 i n. u.k.s. Należy odnotować, że egzaminy wstępne są odpłatne, najczęściej odbywają się pod koniec września każdego roku, a na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości co roku publikowane są wykazy tytułów aktów prawnych wymaganych na egzamin wstępny; ich zakres różni się w zależności od rodzaju aplikacji. Wskazane wyżej akty prawne regulują także czas trwania aplikacji.

Inaczej regulowane są zasady naboru na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską, gdyż odbywa się on w drodze konkursu składającego się z 2 etapów: 

1. testu sprawdzającego wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa;
2. pracy pisemnej sprawdzającej umiejętności dokonywania wykładni i stosowania prawa, stosowania argumentacji prawniczej oraz kwalifikowania stanów faktycznych do zakresów właściwych norm prawnych (art. 18 ust. 1 u.KSSiP). 

Do drugiego etapu konkursu zostają dopuszczeni kandydaci, stosownie do liczby uzyskanych punktów, w liczbie odpowiadającej sumie dwukrotności limitów przyjęć na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską w danym roku. 

Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.KSSiP Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze zarządzenia, w zależności od potrzeb kadrowych sądów i prokuratury, nabór na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską oraz aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską prowadzone w formie aplikacji uzupełniających i jednocześnie wyznacza limity przyjęć na te aplikacje. 

Nabór na aplikację uzupełniającą sędziowską odbywa się w drodze konkursu składającego się z testu sprawdzającego wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa, innego niż test, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 1 u.KSSiP. Nabór na aplikację uzupełniającą prokuratorską odbywa się w drodze konkursu, składającego się z egzaminu ustnego i oceny pracy na dotychczasowym stanowisku, przeprowadzanego przez komisję konkursową powołaną przez Prokuratora Krajowego. Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, sposób powoływania komisji konkursowej do przeprowadzenia konkursu na aplikację uzupełniającą prokuratorską, sposób przeprowadzenia konkursu, a także zakres i kryteria oceny wyników egzaminu ustnego, uwzględniając wymogi związane z zapewnieniem obiektywnej oceny uczestników konkursu oraz sprawności jego przeprowadzenia.

W tym zakresie istotne są m.in.:

• Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie przeprowadzania konkursu na aplikację uzupełniającą prokuratorską (Dz.U. 2021 poz. 1242);
• Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie przeprowadzania naboru na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską (Dz.U. 2023 poz. 411).

Dodatkowo można wskazać na aplikację legislacyjną. Jest ona skierowana do urzędników administracji państwowej zainteresowanych procesem tworzenia prawa zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Jej głównym celem jest podniesienie kwalifikacji zawodowych urzędnika oraz zapoznanie go z procesem tworzenia prawa. W związku ze specyficznymi wymogami, jakie muszą spełniać kandydaci, i procesem zgłaszania kandydatów nie ma otwartego naboru na aplikację legislacyjną, jak to ma miejsce w przypadku aplikacji korporacyjnych.

A może doktorat?

Kształcenie doktorantów odbywa się obecnie m.in. na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 742, 1088, 1234, 1672, 1872, 2005, dalej PrSzk). Zgodnie z art. 200 PrSzk do szkoły doktorskiej może być przyjęta osoba, która posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny, albo osoba, o której mowa w art. 186 ust. 2 tej ustawy. Rekrutacja do szkoły doktorskiej odbywa się w drodze konkursu na zasadach określonych przez senat albo radę naukową. Zasady, o których mowa wyżej oraz program kształcenia podmiot prowadzący szkołę doktorską udostępnia nie później niż 5 miesięcy przed rozpoczęciem rekrutacji. Przyjęcie do szkoły doktorskiej następuje w drodze wpisu na listę doktorantów. Co istotne, kształcenie doktorantów trwa od 6 do 8 semestrów.

Przygotowanie rozprawy doktorskiej może się odbyć także w trybie eksternistycznym (zob. art. 197, 217 i n. PrSzk). Możliwe jest również przygotowywanie rozpraw doktorskich w ramach doktoratu wdrożeniowego. 

Doktor w dyscyplinie nauki prawne może przystąpić do egzaminu radcowskiego, adwokackiego i notarialnego bez odbycia aplikacji. Kwestie te regulują tzw. ustawy korporacyjne wskazane wyżej. 

Praca w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW)

Magister prawa może również poszukiwać zatrudnienia w ABW. Jak wskazano na stronie internetowej ABW, pełnią tam służbę funkcjonariusze i zatrudniani są pracownicy. Z uwagi na różnorodność realizowanych zadań, ABW poszukuje absolwentów szkół średnich i wyższych wszystkich specjalności. Tak samo ceni absolwentów uczelni humanistycznych i językowych, jak również technicznych i przyrodniczych. Dzięki takiemu doborowi kadr prawnicy, lingwiści i politolodzy mają szansę współpracy z technikami, inżynierami czy chemikami przy realizacji zadań nałożonych na ABW. Rekrutacja prowadzona jest w sposób ciągły, zob. https://www.abw.gov.pl/pl/nabor/94,Nabor.html. 

Mediator 

Mediatorem w sprawach cywilnych, gospodarczych, rodzinnych i z zakresu prawa pracy może być każda osoba fizyczna, o ile ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta w pełni z praw publicznych (zob. art. 1832 KPC). Mediatorem w powyższych sprawach może być zatem również magister prawa, który już w trakcie studiów uczy się jak konstruować ugody. Ustawa nie uzależnia możliwości zostania mediatorem od wykształcenia lub posiadania innych szczególnych kwalifikacji. Wymagania w tym zakresie stawiane są dopiero mediatorom stałym. Zgodnie z art. 157 u.s.p. stałym mediatorem może być osoba fizyczna, która: 

1. spełnia warunki określone w art. 1832 § 1 i 2 KPC;
2. ma wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji (wiedzę tę można zdobyć biorąc udział w kursach na mediatora, zob. np. kurs organizowany przez Uniwersytet SWPS);
3. ukończyła 26 lat;
4. zna język polski;
5. nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
6. została wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego.

Inne

Magister prawa może również znaleźć pracę np. w kancelarii prawnej, korporacji, urzędach administracji rządowej i samorządowej lub organach administracji skarbowej. Jednak już w czasie trwania studiów warto pomyśleć o zdobywaniu doświadczenia, ponieważ np. w korporacjach awans nierzadko zależy od stażu pracy. W czasie studiów, przed rozpoczęciem przygotowywania pracy magisterskiej, warto także zapoznać się z organizowanymi konkursami. Zdobycie nagrody w takim konkursie może ułatwić start w karierze prawniczej. Przykładowe konkursy, które organizowane są cyklicznie można znaleźć pod następującymi linkami:

• https://www.gov.pl/web/dyplomacja/konkurs-na-prace-magisterska
  Celem konkursu organizowanego przez Ministra Spraw Zagranicznych jest zwrócenie uwagi studentów na szczególnie istotne zagadnienia dotyczące miejsca Polski na arenie międzynarodowej oraz jej polityki zagranicznej.
• https://www.snrp.pl/
  Konkurs organizowany jest przez zarząd Główny Stowarzyszenia Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej i radę programową miesięcznika „Rejent”, do konkursu mogą być zgłoszone prace z zakresu prawa o notariacie oraz prawa cywilnego związanego z wykonywaniem czynności notarialnych, a także ustawą o księgach wieczystych i hipotece.
• https://www.zus.pl/uczelnie/konkurs-prezesa-zus-na-najlepsza-prace-licencjacka-magisterska-oraz-doktorska-z-zakresu-ubezpieczen-spolecznych
  Konkurs organizowany jest przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do konkursu mogą być zgłoszone prace z zakresu ubezpieczeń społecznych.
• https://brpd.gov.pl/2023/01/31/uwaga-do-15-marca-mozna-przesylac-prace-magisterskie-i-doktorskie-na-konkurs-rzecznika/
  Konkurs organizowany jest przez Rzecznika Praw Dziecka; do konkursu mogą zostać zgłoszone prace o tematyce związanej z prawami dziecka lub instytucjami rzecznictwa praw dziecka w Polsce i na świecie.
• https://uokik.gov.pl/prace_magisterskie_i_doktorskie.php
  Konkurs organizowany jest przez Prezesa UOKiK, do konkursu mogą zostać zgłoszone prace dotyczące ochrony konkurencji oraz ochrony konsumentów.