Zgodnie z art. 32 Konstytucji RP wszyscy są równi wobec prawa, w związku z czym wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. W przepisie tym prawodawca określił zasadę równości wobec prawa. W doktrynie wyróżnia się dwa aspekty tej zasady, tj. równość wobec prawa sensu stricto oraz równość w prawie. Powstaje zatem zasadnicze pytanie, czy wsparcie przez państwo wyłącznie wybranej grupy przedsiębiorców (np. sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw – dalej MŚP) nie jest sprzeczne ze wskazaną zasadą.

Odpowiedź brzmi: nie. Równość nie oznacza równości w znaczeniu bezwzględnym, w myśl którego w stosunku do wszystkich oraz w takim samym stopniu obowiązywałyby i stosowałoby się te same przepisy prawne. Konstytucyjna zasada równości wobec prawa nie jest jednoznaczna z pojęciem identyczności. Oceniając, czy nie dochodzi do naruszenia zasady równości, niezbędne jest ustalenie cechy istotnej, na podstawie której dokonano zróżnicowania sytuacji prawnej adresatów. Jako kryteria uzasadniające dokonanie takiego rozróżnienia można wskazać racjonalność, proporcjonalność i sprawiedliwość dokonanych zróżnicowań.

Tak jak zasygnalizowałem, wsparcie sektora MŚP nie jest automatycznie niezgodne z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Dokonując jednak selekcji podmiotów, jakie mogą skorzystać ze wsparcia państwa, należy ustalić kryteria uzasadniające takie rozróżnienie. Analizując otoczenie gospodarcze przed pandemią COVID-19, zwracano uwagę, że przedsiębiorstwa z sektora MŚP generują znaczną część PKB, tworzą liczne miejsca pracy, a w znaczeniu bardziej ogólnym są również czynnikiem stabilności społecznej i rozwoju gospodarczego. Jednocześnie rozwój tego sektora utrudniają niedoskonałości rynku prowadzące do wystąpienia w tym sektorze licznych barier. Przedsiębiorstwa te często napotykają na trudności z uzyskaniem kapitału zewnętrznego lub pożyczek z uwagi na niechęć niektórych rynków finansowych do podejmowania ryzyka oraz ograniczone zabezpieczenia, jakie MŚP mogą zaoferować. Ograniczone zasoby mogą im również utrudnić dostęp do informacji dotyczącej w szczególności nowych technologii i potencjalnych rynków. Dlatego przyjęto, że z uwagi na cechy tych przedsiębiorstw dopuszczalne są programy wsparcia przedsiębiorczości mające na celu ograniczenie skutków wskazanych barier.

W czasie pandemii zmieniło się otoczenie gospodarcze. Dotychczasowe trudności przedsiębiorstw wydają się być marginalne w stosunku do problemów wynikających z ograniczeń gospodarczych mających na celu zapobieganie rozprzestrzenienia się choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-2. W związku z tym należało zredefiniować rolę instrumentów pomocowych na rzecz sektora przedsiębiorstw. 

 Jednym z najistotniejszych aktów normatywnych, w którym uregulowane zostały zasady walki z pandemią, a także jej konsekwencjami, jest ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374 ze zm.). Na podstawie tej ustawy przyjęto kilka istotnych instrumentów wsparcia przedsiębiorstw, w których pomoc ma charakter selektywny. Najistotniejszym kryterium, od którego została uznana pomoc jest wielkość przedsiębiorstwa. Przykłady takich instrumentów to:

• dofinansowanie do kosztów wynagrodzeń (wyłącznie dla MŚP),
• pożyczka na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (wyłącznie dla mikro przedsiębiorców),
• zwolnienie ze składek ZUS (przedsiębiorcy zatrudniający do 10 pracowników).

Należy zatem zastanowić się, czy przesłanki uzasadniające udzielenie pomocy selektywnej dla przedsiębiorstw są spełnione w przypadku instrumentów mających na celu zapobieganie skutkom pandemii COVID-19.

Do najważniejszych skutków przeciwdziałania pandemii, jakie wpłynęły na wykonywanie działalności gospodarczej przez przedsiębiorców, można zaliczyć:

• spadek popytu na towary i usługi,
• ograniczenie mobilności ludności,
• ograniczenie podaży spowodowane zakłóceniem łańcuchów dostaw i nieobecnością pracowników w miejscu pracy.

Spadek popytu na towary i usługi spowodowany jest kilkoma czynnikami. Najważniejsze to nakazy administracyjne związane z ograniczaniem przenoszenia się wirusa oraz stan niepewności konsumentów, którzy w obawie przed utratą źródła dochodów nie decydują się na kupno nowych towarów oraz usług. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego sprzedaż detaliczna w kwietniu 2020 r. spadła o 22,9% w stosunku do analogicznego miesiąca 2019 r. Z punktu widzenia oceny dopuszczalności selektywnego wsparcia na rzecz przedsiębiorstw szczególnie istotna jest struktura spadku sprzedaży detalicznej. W kwietniu 2020 r. największe zmniejszenie sprzedaży odnotowano w grupie „tekstylia, odzież, obuwie” (63,4%), znaczne zmniejszenie sprzedaży wykazały również podmioty handlujące pojazdami samochodowymi, motocyklami i ich częściami (o 54,4%) oraz paliwami stałymi, ciekłymi i gazowymi (o 32,9%). Natomiast niższy spadek sprzedaży zaobserwowano w grupie „żywność, napoje i wyroby tytoniowe” (o 14,9%). Na podstawie przytoczonych danych można przyjąć, że spadek popytu dotknął nie tylko przedsiębiorstwa z sektora MŚP, można wręcz przyjąć, że spadek popytu dotknął branż, w których znaczny udział w produkcji mają duże przedsiębiorstwa (np. przedsiębiorstwa produkujące pojazdy samochodowe czy paliwa).

Kolejnym skutkiem walki z pandemią było ograniczenie mobilności ludności. Branżami najbardziej dotkniętymi w tym zakresie były przede wszystkim przedsiębiorstwa zajmujące się transportem osób, takie jak: linie lotnicze, biura podróży czy przedsiębiorstwa z branży transportu kolejowego oraz drogowego. Według danych Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej spadek ilości lotów w poszczególnych dniach kwietnia 2020 r. wyniósł około 90% w stosunku do analogicznego miesiąca 2019 r. Można przyjąć, że ograniczenie mobilności ludności miało zbliżony wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw zarówno dużych, jak i tych z sektora MŚP. Nie ma obiektywnych przesłanek, które pozwoliłyby przyjąć, że ten skutek pandemii był bardziej dotkliwy dla przedsiębiorstw z sektora MŚP.

Trzecim analizowanym skutkiem pandemii było ograniczenie podaży spowodowane zakłóceniem łańcuchów dostaw i nieobecnością pracowników w miejscu pracy. W tym przypadku również trudno znaleźć powiązanie między skutkiem pandemii a wielkością przedsiębiorstwa. Co więcej, nie ulega wątpliwości, że zakłócenie łańcuchów dostaw wpływa istotnie na przedsiębiorstwa duże, które częściej niż MŚP działają w branżach innowacyjnych i zaawansowanych technicznie (np. produkcja leków i substancji farmaceutycznych, produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych), przez co ich działalność często opiera się na towarach i usługach przetworzonych.

Biorąc pod uwagę omówione skutki gospodarcze pandemii COVID-19, trudno znaleźć cechę istotną, na podstawie której dokonano zróżnicowania sytuacji prawnej przedsiębiorców ze względu na ich wielkość – w ramach instrumentów, które przeciwdziałały skutkom pandemii. Oznacza to, że podstawa prawna stosowania instrumentów o charakterze selektywnym (w ramach których dokonano podziału ze względu na wielkość przedsiębiorstwa) może być niezgodna z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Warto dodać, że powyższa analiza dotyczy wyłącznie instrumentów wsparcia, w których kryterium otrzymania pomocy jest wielkość przedsiębiorstwa. Przykładem instrumentów selektywnych, jakie wydają się uzasadnione, mogą być instrumenty dedykowane przedsiębiorcom z poszczególnych branż (np. branża turystyczna czy branża transportowa). Cechą istotną uzasadniającą dokonanie takiego podziału jest wpływ skutków pandemii na tę branżę, np. administracyjne ograniczenie przemieszczania się ludności, które de facto uniemożliwiło normalne funkcjonowanie branży turystycznej.