„Konfederacja usunięta z Facebooka” lub „Facebook usunął konto partii Konfederacja” – tak właśnie brzmią nagłówki gazet i portali informacyjnych w ostatnich dniach. Powyższe tytuły są zgodne z prawdą, gdyż Meta, czyli wielomiliardowe przedsiębiorstwo, w którego skład wchodzi m.in. portal społecznościowy Facebook czy Instagram, 5 stycznia 2022 roku wydało następujący komunikat: „Usunęliśmy stronę Konfederacji z powodu powtarzających się naruszeń naszych zasad dotyczących dezinformacji na temat COVID-19, a w szczególności fałszywych twierdzeń o tym, że maski nie ograniczają rozprzestrzeniania się choroby, że śmiertelność COVID-19 jest taka sama lub niższa względem grypy, a także, że szczepionki przeciwko COVID-19 nie zapewniają żadnej odporności i są nieefektywne”1. Decyzja ta wywołała wiele dyskusji wśród opinii publicznej, tym bardziej że ostatni sondaż United Surveys zrealizowany na zlecenie Wirtualnej Polski wykazał poparcie Konfederacji w wysokości 8%2. Profil wspomnianej partii politycznej był głównym środkiem komunikacji z wyborcami oraz zrzeszał 671 tysięcy obserwatorów. W powyższej sprawie niemal niezwłocznie wypowiedział się Premier RP Mateusz Morawiecki, poprzez swój profil na Facebooku: „Wolność słowa ma sens tylko, jeśli każdy może swobodnie prezentować swoje poglądy, jednocześnie nie niszcząc wolności drugiego człowieka. Decyzja Facebooka o zamknięciu profilu Konfederacji uderza w podstawowe wartości demokratyczne. Nie ma i nie będzie na to zgody polskiego rządu3". Ponadto działania w celu przywrócenia konta ma podjąć także, resort cyfryzacji. Interesujący jest również fakt, że 11 stycznia 2022 roku członkowie partii, założyli nowy profil „Koło Poselskie Konfederacja”. Niespełna po kilku godzinach od powstania konta, Meta ponownie je usunęła. Co więcej, członkowie partii twierdzą, że nowy profil także nie naruszył żadnych zasad4.
Usunięcie fanpage’u partii politycznej Konfederacja jest o tyle interesującym przypadkiem, że sprawa ta może stać się precedensem na skalę światową. Dlaczego? Ponieważ, od 6 maja 2020 roku, przy Meta funkcjonuje quasi-Sąd Najwyższy wolności słowa na świecie, zwany Oversight Board lub Radą Nadzorczą/Kontrolną. Zgodnie z cytatem zawartym na głównej stronie oversightboard.com, organ ten powstał w celu „zapewnienia poszanowania wolności wypowiedzi poprzez niezależny osąd”. Już w październiku 2020 roku do Rady Nadzorczej zostało skierowanych ponad 20 000 spraw. Warto zaznaczyć, że odwołać do Oversight Board może się każdy użytkownik jednego z portali społecznościowych Facebook lub Instagram. Co ciekawe takie odwołanie lub zapytanie złożyć może także, sama spółka Meta. Obligatoryjnym warunkiem jest wyczerpanie całej dostępnej ścieżki odwoławczej. Ponadto, muszą zostać spełnione konkretne wymagania, tj. odwołanie musi pochodzić od aktywnego posiadacza konta, a Facebook musiał już zweryfikować swoją początkową decyzję. Co więcej, Rada Nadzorcza zastrzega sobie prawo, że nie od każdej decyzji Facebooka, użytkownik może się odwołać. Ma być to związane z bezpieczeństwem i przestrzeganiem przepisów obowiązujących w danym kraju. Natomiast, jeśli na portalu zostanie stwierdzone, że wydana zweryfikowana decyzja podlega odwołaniu do Rady Nadzorczej, wówczas pojawi się aktualizacja zawierająca numer referencyjny, który można wykorzystać do złożenia odwołania. Następnie w przeciągu 15 dni użytkownik, może złożyć odwołanie do Oversight Board. Decyzja czy Oversight Board rozpatrzy zgłoszoną sprawę, pojawia się w ciągu 90 dni. Niestety użytkownik nie posiada żadnej gwarancji, że jego odwołanie zostanie rozpatrzone, gdyż to właśnie sami członkowie rady wybierają sprawy „które mogą mieć wpływ na wielu użytkowników na całym świecie, mają kluczowe znaczenie dla dyskursu publicznego lub zadawane są istotne pytania dotyczące polityki Facebooka”5. Konsekwencją wydania decyzji przez Radę Nadzorczą jest podtrzymanie lub cofnięcie decyzji dotyczącej treści Facebooka/Instagrama. Ponadto w każdej decyzji zawarte są zalecenia dla Meta, dotyczące ich polityki. Nie są one wiążące, aczkolwiek spółka ma obowiązek w przeciągu trzydziestu dni odnieść się do nich. W przypadku rozpatrywania każdej nowej sprawy Oversight Board informuje o tym wszystkich zainteresowanych, umożliwiając im wypowiedzenie się w przedmiotowej sprawie, poprzez opublikowany formularz. Ostatecznie wszystkie komentarze publikowane są w załączniku do wydanej decyzji6.
Warto zauważyć, że głównym pomysłodawcą stworzenia tego „Sądu Najwyższego” (tak Oversight Board jest przez niektórych nazywany) był sam Mark Zuckerberg oraz profesor Harvard Law School Noe Feldman, motywując swoją decyzję następująco: „Facebook nie powinien samodzielnie podejmować tylu ważnych decyzji dotyczących wolności wypowiedzi i bezpieczeństwa. Z naszym rozmiarem wiąże się duża odpowiedzialność i chociaż zawsze korzystaliśmy z porad ekspertów, jak najlepiej chronić nasze platformy, do tej pory podejmowaliśmy ostateczne decyzje dotyczące tego, co powinno być dozwolone na naszych platformach, a co należy usunąć. Decyzje te często nie są łatwe do podjęcia – większość osądów nie ma oczywistych lub niekontrowersyjnych wyników, a jednak wiele z nich ma znaczące implikacje dla swobody wypowiedzi”7. Osobami, które zasiadły w radzie są m.in. była premier Danii Helle Thorning-Schmidt, prawniczka ds. praw człowieka z Ghany Afia Asantewaa Asare-Kyei, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla z Jemenu Tawakkol Karman oraz była Dyrektor Generalna Izraelskiego Ministerstwa Sprawiedliwości Emi Palmor. Ponadto warto zauważyć, że tylko ¼ osób zasiadających w Oversight Board to osoby pochodzące ze Stanów Zjednoczonych. Wiceprezes Facebooka ds. Globalnych i Komunikacji, a były wicepremier w rządzie Davida Camerona- Nick Clegg, opisał grupę jako mającą „szeroki zakres poglądów i doświadczeń”. Spółka ponadto wskazuje, że członkowie mieszkali łącznie w 27 krajach i posługują się co najmniej 29 językami8, a fakt ten ma podkreślać różnorodność poglądów. Rada Oversight Board została stworzona, na wzór federalnego systemu sądownictwa Stanów Zjednoczonych, a wszystkie decyzje mają wartość precedensową wobec innych decyzji rady.
Zgodnie ze statutem, który stanowi podstawowy dokument Rady Nadzorczej, docelowo zasiadać ma w niej czterdziestu członków wybranych z całego świata. Ich kadencja wynosi trzy lata i mogą zostać powołani na to stanowisko maksymalnie trzy razy. Nad Oversight Board piecze sprawuje zarząd (ang. Trust), w którym zasiada pięciu członków wybranych przez Meta, a jej przewodniczącym jest były prezes i dyrektor Capital Reaserch and Management Company Paul G. Haaga, Jr. W zakres obowiązków zarządu wchodzi m.in. zarządzanie oraz powoływanie i usuwanie, za wszelkie naruszenia członków Oversight Board. Ponadto, to właśnie zarząd rozporządza tzw. budżetem operacyjnym, który wynosi 130 milionów dolarów przeznaczonym na ten cel przez spółkę Meta, na okres co najmniej sześciu lat9. W tym zakresie warto zwrócić uwagę, że zgodnie ze statystykami, przychody netto w 2020 roku samego portalu Facebook wyniosły 29,15 miliarda dolarów amerykańskich10.
W okresie 1 grudnia 2020 do 2 listopada 2021 Oversight Board rozpatrzyło w sumie siedemnaście spraw, osiem jest w trakcie rozpatrywania, a jedna została wycofana przez użytkownika w trakcie procesu wydawania decyzji11. Jedną z głośniejszych i bardziej kontrowersyjnych była sprawa, dotycząca zawieszenia wszystkich kont byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa przez samego CEO Marka Zuckerberga. Blokada ta była skutkiem działań Donalda Trumpa, który 6 stycznia 2021 roku podczas liczenia przez Kongres głosów wyborczych, zamieścił na swoich kontach społecznościowych krótki filmik, w którym pochwalał wtargnięcie buntowników na Kapitol oraz powtórzył swoje stwierdzenie, iż wybory prezydenckie z 2020 r. były sfałszowane. 5 maja 2021 roku Oversight Board wydało decyzję, podtrzymującą zawieszenie kont na Facebooku i Instagramie Donalda Trumpa. Rada Nadzorcza w swojej decyzji uznała, że: „dwa posty pana Trumpa z 6 stycznia poważnie naruszyły standardy społeczności Facebooka i wytyczne dla społeczności Instagrama […] naruszyły zasady Facebooka zabraniające pochwalenia lub wsparcia osób zaangażowanych w przemoc”. Ponadto Oversight Board zwróciło uwagę, że w chwili zamieszczenia powyższych treści były prezydent posiadał bardzo duży zasięg postów- 35 milionów obserwujących na Facebooku i 24 miliony na Instagramie, co doprowadziło do stworzenia przez niego środowiska, w którym zaistniało „poważne ryzyko przemocy”. Interesującym jest natomiast fakt, że mimo podtrzymania decyzji Meta o zawieszeniu dwóch kont Donalda Trumpa, Oversight Board wprost zakwestionowało bezterminowość tej blokady. W decyzji można przeczytać, że „Facebook nie może trzymać użytkownika poza platformą na czas nieokreślony, bez kryteriów, kiedy i czy konto zostanie przywrócone. Facebook stosując tę karę, nie przestrzegał jasnej, opublikowanej procedury. Zawieszenia „na czas nieokreślony” nie są opisane w polityce treści firmy. Standardowe kary Facebooka obejmują usunięcie treści naruszających zasady, nałożenie ograniczonego czasowo okresu zawieszenia lub trwałe wyłączenie strony i konta”. W wyniku powyższego rozstrzygnięcia, Meta zadecydowała o zawieszeniu kont Donalda Trumpa na dwa lata z zastrzeżeniem, że przywróci je wyłącznie „jeśli zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego zmniejszy się”12.
Powstanie organu Oversight Board dało nowe światło w kwestii sądownictwa wolności słowa na portalach społecznościowych. Rada Nadzorcza Meta, jeszcze nigdy nie rozpatrywała sprawy dotyczącej usunięcia konta partii politycznej, dlatego istnieje duże prawdopodobieństwo, że jeśli sprawa profilu Konfederacji pozytywnie przejdzie całą ścieżkę odwoławczą, to ostatecznie zostanie rozpatrzona przez quasi-Sąd Najwyższy wolności słowa, jakim jest Oversight Board. Wątpliwości jednakże nasuwa fakt niezależności takiego sądu. Spółka Zuckerberga, która jednocześnie jest gigantem w świecie internetu, podtrzymuje, że „Rada Nadzorcza jest odrębnym podmiotem od firmy Meta i będzie wydawać niezależne osądy […] zarówno Oversight Board, jak i administracja finansowane są przez niezależny zarząd”13. Zarząd, który posiada budżet operacyjny wpłacony przez samą spółkę. Na sam koniec należy postawić sobie dwa pytania: czy Oversight Board powstało faktycznie w celu ochrony wolności słowa i bezpieczeństwa w internecie, czy może jest to tylko przerzucenie odpowiedzialności decyzji Meta na inny (podobno) niezależny organ…?
O autorce
Paulina Kamińska – studentka ostatniego roku studiów prawniczych na Uniwersytecie SWPS. Pełniła funkcje Sekretarza Samorządu Studentów Uniwersytetu SWPS w Warszawie oraz pełnomocniczki ds. studentów na wydziale prawa. Aktualnie wiceprzewodnicząca Koła Naukowego Prawa Penitencjarnego SWPS. W trakcie studiów ukończyła staż m.in. w Kancelarii Prawnej SK&S.
1 https://oko.press/konfederacja-usunieta-z-facebooka-za-propagande-antyszczepionkowa/ (dostęp na dzień 11.01.2022)
2 https://www.wnp.pl/parlamentarny/sondaze/sondaz-zamieszanie-z-polskim-ladem-nie-zaszkodzilo-pis,991.html (dostęp na dzień 11.01.2022)
3 https://www.rp.pl/polityka/art19258761-mateusz-morawiecki-staje-w-obronie-konfederacji-krytyka-nie-oznacza-zamykania-sila-ust (dostęp na dzień 11.01.2022)
4 https://twitter.com/KONFEDERACJA_/status/1480964672228667401?ref_src=twsrc%5Egoogle%7Ctwcamp%5Eserp%7Ctwgr%5Etweet (dostęp na dzień: 11.01.2022)
5 https://oversightboard.com/sr/overarching-criteria-for-case-selection (dostęp na dzień 04.12.2021)
6 https://oversightboard.com/appeals-process/ (dostęp na dzień: 11.01.2022)
7 https://about.fb.com/news/2020/05/welcoming-the-oversight-board/ (dostęp na dzień 04.12.2021)
8 ibidem
9 https://www.reuters.com/article/us-facebook-oversight-idUKKBN1YG1ZG ((dostęp na dzień 04.12.2021)
10 https://www.statista.com/statistics/277229/facebooks-annual-revenue-and-net-income/ (dostęp na dzień 04.12.2021)
11 https://oversightboard.com/decision/ (dostęp na dzień 04.12.2021)
12 https://www.npr.org/2021/06/04/1003284948/trump-suspended-from-facebook-for-2-years ((dostęp na dzień 04.12.2021)
13 https://oversightboard.com/ ((dostęp na dzień 04.12.2021)
