W poprzednim artykule pisaliśmy o charakterystyce umów dot. usług prawnych oraz próbowaliśmy odpowiedzieć na pytanie, czy prawnik zawsze musi wygrać oraz czy musi robić to za wszelką cenę, wszystkimi możliwymi środkami.

W niniejszym artykule chcielibyśmy skupić się na drugiej – jakże istotnej z perspektywy klienta kwestii – zasady tajemnicy zawodowej przedstawicieli wybranych zawodów prawniczych. 

Jak już poprzednio wskazywaliśmy, adwokaci oraz radcowie prawni pełnią szczególną rolę w społeczeństwie – niosą pomoc prawną, chroniąc prawa i wolności obywateli oraz innych jednostek. W kontekście zawodów prawniczych nieco inną rolę ustawodawca przewidział przykładowo dla notariuszy, którzy są powołani do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych) i którzy nie reprezentującą swoich klientów.

Mając jednak na względzie tytułowe zagadnienie, skupimy się przede wszystkim na tajemnicy zawodowej adwokatów oraz radców prawnych. 

Zasada zaufania

Rozpocząć należy od tego, że w Kodeksie Etyki Adwokackiej zawarta została tzw. zasada zaufania. W myśl tej zasady stosunek klienta do adwokata oparty jest na zaufaniu. Adwokat obowiązany jest wypowiedzieć pełnomocnictwo, gdy z okoliczności wynika, że klient stracił do niego zaufanie. Powyższe nazywane jest przez przedstawicieli doktryny także zasadą lojalności¹.

Podobnie ukształtowane zostało to w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego, gdzie wskazano, że stosunki pomiędzy radcą prawnym a klientem powinny być oparte na zaufaniu. Utrata zaufania może być podstawą wypowiedzenia pełnomocnictwa przez radcę prawnego.

Można uznać, że bez tych zasad praca adwokatów oraz radców prawnych traci sens, gdyż klienci przekazując do prowadzenia swoje sprawy – czasami najważniejsze dla nich i najbardziej delikatnie, oczekują, że mogą zaufać osobie je prowadzącej.

Odwołując się do leksykalnej definicji słowa zaufanie, to należy zauważyć, że oznacza ono przekonanie, że ktoś posiada jakieś umiejętności i potrafi je odpowiednio wykorzystać². Wpisuje się to zatem w rolę radców prawnych oraz adwokatów, bowiem są to osoby posiadające specjalną wiedzę i umiejętności, które potrafią ją odpowiednio wykorzystać – dobierając odpowiednie środki do prowadzenia danej sprawy. Okoliczności te potwierdzone są przez izby zawodowe zrzeszające przedstawicieli ww. zawodów, które z momentem wpisu na listę adwokatów bądź radców prawnych, skrupulatnie weryfikują wskazane determinanty osobowe kandydata.

Jak wskazuje J. Naumann, klient stoi zazwyczaj w obliczu samych niewiadomych: najczęściej nie zna się na prawie, procedurach, psychologii sądowej, nie ma pojęcia jak prawnicy rozumieją pojęcie prawdy. Nie ma też żadnego pojęcia o prawniczych trikach, do których uciekają się podczas gry sądowej adwokaci, prokuratorzy, a także sędziowie. Nie potrafi też najczęściej odróżnić umowy, przebiegu negocjacji, ugody itd., które właściwie chronią jego interesy, od tych, która je naraża. Stając w obliczu tak wielu niewiadomych, klient musi zdać się na zaufanie, którym obdarzy adwokata albo ze względu na jego renomę, albo ze względu na przekonanie, że ten właśnie adwokat potrafi udźwignąć ciężar sprawy, a następnie pomyślnie ją poprowadzić³. 

Utrata zaufania klienta do swojego pełnomocnika (radcy prawnego, czy adwokata) w praktyce powoduje zakończenie stosunku poprzez wypowiedzenie ww. umocowania albo przez klienta albo przez pełnomocnika. 

W tym zakresie należy zauważyć, że różne są przyczyny wypowiedzenia takiego umocowania, jednakże autorzy wskazują, na co najmniej jeden – często podawany przez klientów powód, który wynika z czystej niewiedzy. W poprzednim artykule pisaliśmy o tym, że charakter stosunku prawnego łączącego profesjonalnego pełnomocnika z klientem implikuje zobowiązanie prawnika do podejmowania wszelkich czynności służących zabezpieczeniu interesów klienta i działania na jego rzecz na podstawie i w granicach przepisów prawa, przy jednoczesnym założeniu wykonywania obowiązków przez prawnika na podstawie jego najlepszej wiedzy. Umowa taka nie jest jednak umową rezultatu, a umową starannego działania. W tym zakresie zdarza się, że klienci obwiniają swoich pełnomocników za to, że kolokwialnie rzecz ujmując „przegrali sprawę”, bowiem np. sąd oddalił pozew albo skazał klienta. Jak pisaliśmy – radca prawny, bądź adwokat nie może brać odpowiedzialności za wynik sprawy, a jedynie podejmować wszelkie zgodne z prawem działania, które zmierzają do uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia dla reprezentowanej strony. Klient, który nie do końca rozumie (bądź nie został zapoznany przez umocowaną osobę) wskazaną zasadę, obwiniając reprezentanta za wynik sprawy traci do niego zaufanie i wypowiada umocowanie np. do prowadzenia sprawy przed sądem drugiej instancji. Jak wskazaliśmy, jeżeli działania reprezentanta klienta były dokonywane z zachowaniem należytej staranności, to próżno szukać jego winy w niekorzystnym rozstrzygnięciu. Reprezentant nie odpowiada bowiem za wynik.

Tajemnica zawodowa

Z zasadą zaufania powiązywana jest jeszcze inna – wręcz naczelna zasada dot. wykonywania zawodów prawniczych, tj. zasada tajemnicy zawodowej. 

Poczynając od adwokatów, to zasada ta wyrażona jest w art. 6 Prawa o adwokaturze, zgodnie z którym adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie, jak również adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Tajemnica adwokacka rozciąga się na okoliczności związane z udzielaniem pomocy prawnej i chroni zaufanie, jakim obdarzył pełnomocnika podmiot korzystający z pomocy adwokackiej, a innych wiadomości adwokata nie obejmuje⁴. Zakres tajemnicy wyznacza przede wszystkim związek pozyskania informacji przez adwokata z wykonywaniem merytorycznych czynności zawodowych⁵.

Należy również zaznaczyć, że w art. 180 Kodeksu postępowania karnego określone zostały przesłanki zwolnienia danych osób z tajemnicy zawodowej. Trafnie jednak podnosi się, że jeśli chodzi o tajemnicę adwokacką, to nie obejmuje ona wszystkich informacji, jakie pozostają w posiadaniu adwokata, a jedynie te, o których wiadomość powziął wykonując zawód. Istotne kryterium, które powinno być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu omawianej kwestii, nie może sprowadzać się do ustalenia tytułu zawodowego, jaki posiada dana osoba, lecz winno odwoływać się do istoty czynności, jaką wówczas ona przedsiębrała⁶. Opierając się na przykładach: jeżeli osoba wykonująca zawód adwokata jest świadkiem sprzedaży małoletniemu np. narkotyków, to wówczas może zostać przesłuchana w charakterze świadka. Oczywiście inaczej byłoby, gdyby osoba podejrzewana udała się do adwokata, zrelacjonowała to zdarzenie, a następnie adwokat miałby zostać przesłuchany jako świadek. Taka czynność byłaby niedopuszczalna – nie tylko z tego powodu, że adwokat nie byłby naocznym świadkiem, a znał przekaz jedynie z relacji, jednak przede wszystkim z tego powodu, że jest adwokatem, który jest zobowiązany do zachowania tajemnicy, a udzielał porady prawnej podejrzewanej osobie.

Tożsame przepisy względem omawianych powyżej odnoszą się do radców prawnych. Radca prawny również jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. 

Na marginesie należy również zaznaczyć, że tajemnicą adwokacką, bądź radcowską objęte nie są jedynie informacje. Tajemnicą objęte są również dokumenty zawierające tajemnicę radcy prawnego (adwokata), które zawierają treści, o których radca prawny (adwokat) dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej i dotyczą przedmiotu świadczonej pomocy prawnej⁷.

Wyjątki

Przepisy Prawa o adwokaturze oraz ustawy o radcach prawnych zawierają dwa wyjątki, w których przedstawiciele ww. zawodów zobowiązani są do ujawnienia tajemnicy zawodowej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy bowiem informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także tych przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy - Ordynacja podatkowa. O zwolnieniu z tajemnicy zawodowej w powyższej sferze przesądziły okoliczności związane ze światowym terroryzmem, a bezpośrednio z atakami terrorystycznymi na World Trade Center w Nowym Jorku⁸.

Podsumowanie

Odpowiadając na tytułowe zagadnienie: tak, adwokat, bądź radca prawny jest zobowiązany z pewnymi wyjątkami wyartykułowanymi powyżej, do zachowania tajemnicy zawodowej aż do śmierci. Innymi słowy, klienci ww. zawodów kierując się zasadą zaufania i powierzając ww. prawnikom informacje mogą być spokojni o to, że adwokat, bądź radca prawny zachowa je wyłącznie do siebie i ich nie ujawni ani organom prowadzącym dane postępowanie, ani również żadnym innym postronnym osobom. Należy również pamiętać o tym, że ujawnienie tajemnicy adwokackiej, bądź tajemnicy radcy prawnego może powodować odpowiedzialność dyscyplinarną. 

Przypisy:

¹ H. Izdebski, P. Skuczyński (red.), Etyka zawodów prawniczych. Etyka prawnicza, Warszawa 2006, s. 99.
² https://sjp.pwn.pl/slowniki/zaufanie.html (dostęp: 29.01.2023 r.).
³ J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2020, Legalis/el.
⁴ Postanowienie SA w Krakowie z 14.11.2017 r., II AKz 432/17, LEX nr 2402517.
⁵ Wyrok SN z 1.12.2016 r., SDI 65/16, LEX nr 2182292.
⁶ C. Kulesza [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. II, red. K. Dudka, Warszawa 2020, art. 180.
⁷ Postanowienie SA w Warszawie z 15.05.2008 r., II AKz 294/08, Apel.-W-wa 2009, nr 2, poz. 8.
⁸ J. Trela [w:] Prawo o adwokaturze. Komentarz, red. P. Kruszyński, Warszawa 2016, art. 6.